Szklane budynki od dekad fascynują lekkością formy, grą światła i nowoczesną estetyką. Stały się symbolem postępu technologicznego, ambicji architektów oraz potęgi wielkich metropolii. Od XIX-wiecznych eksperymentów konstrukcyjnych po futurystyczne drapacze chmur - architektura szkła nieustannie definiuje krajobraz współczesnych miast.
Transparentna rewolucja w architekturze
Szkło jako materiał budowlany zaczęło odgrywać kluczową rolę już w XIX wieku, gdy rozwój technologii pozwolił na produkcję dużych tafli o wysokiej wytrzymałości. Pierwszym budynkiem, w którym użyto szkła, była palmiarnia w Kew Gardens w Londynie ukończona w 1848 roku. To prawdopodobnie pierwszy obiekt z konstrukcją ze szkła oraz z kutego żelaza na tak dużą skalę. Palmiarnia stanowiła etap w rozwoju XIX-wiecznej architektury ze szkła i żelaza - odtąd takie konstrukcje zaczęły być stosowane na dworcach kolejowych, targowiskach i innych dużych budynkach wymagających dużej i otwartej przestrzeni wewnętrznej.
Ale prawdziwym "szklanym" przełomem był londyński Crystal Palace z 1851 roku - ogromna konstrukcja z żelaza i szkła, stworzona na potrzeby Wielkiej Wystawy Architektury. To właśnie ona zapoczątkowała modę na transparentną architekturę, która dziś dominuje w centrach miast na całym świecie. Crystal Palace zaprojektował Joseph Paxton, który był miłośnikiem ogrodnictwa. Budynek już niestety nie istnieje. Spalił się w 1936 roku. Dramatyczne wydarzenie obserwował sam Winston Churchill. Cała konstrukcja opierała się na ponad tysiącu żeliwnych kolumn. Do budowy wykorzystano 84 tysiące m2 płyt szklanych, które była w stanie wykonać tylko jedna na świecie szklarnia - Chance Brothers z Smethwick.
Współczesne szklane budynki nie są już jedynie efektowne wizualnie. Odpowiadają też na potrzeby ekologii – wykorzystują światło dzienne, redukują zużycie energii i wpisują się w ideę zrównoważonego rozwoju.
Ikony ze szkła - najsłynniejsze budynki
Piramida przed Luwrem - prawie jak Cheopsa
Jednym z najbardziej rozpoznawalnych szklanych obiektów świata jest Piramida Luwru w Paryżu, zaprojektowana przez Ieoh Minga Peia. Jej budowa została ukończona w 1989 roku. W piramidzie znajdują się 603 tafle szklane o kształcie rombu i 70 tafli trójkątnych, co daje łącznie 673 elementy. Cała konstrukcja waży 180 ton.
Wzorem dla proporcji szklanej piramidy była piramida Cheopsa, której nachylenie wynosi 51°50′. Z kolei nachylenie ścian piramidy przed Luwrem wynosi 51°. Pod piramidą znajduje się główny hall wejściowy do muzeum, z którego prowadzą trzy podziemne ścieżki do poszczególnych skrzydeł pałacu. Nowoczesna, w pełni przeszklona forma zestawiona z klasycznym pałacem stała się symbolem udanego dialogu między historią a nowoczesnością.
30 St Mary Axe - ekologiczny budynek
W Londynie uwagę przyciąga 30 St Mary Axe, znany jako The Gherkin (korniszon). Jego opływowy, futurystyczny kształt i szklana elewacja sprawiły, że stał się jedną z najbardziej charakterystycznych budowli brytyjskiej stolicy. Wieżowiec znajdujący się w City of London, głównej dzielnicy finansowej Londynu. Jest to jedna z pierwszych konstrukcji, w której zastosowano nowoczesne energooszczędne technologie - w budynku zastosowano metody, które pozwalają budynkowi zużywać tylko połowę mocy, którą normalnie zużywa podobny wieżowiec.
Kopuła nad gmachem Reichstagu - jak kwiatek do kożucha?
W Berlinie nad gmachem Reichstagu dominuje szklana kopuła zaprojektowana przez Normana Fostera. Jest ona nie tylko atrakcją turystyczną, lecz także symbolem transparentności władzy – obywatele mogą dosłownie spojrzeć z góry na salę obrad parlamentu. Nowoczesna kopuła przykryła salę plenarną. Podobnie jak podobne nowoczesne budowle ze szkła (np. słynna piramida przed Luwrem) kopuła budziła kontrowersje. Uważano, że kłóci się z klasycznym budynkiem Parlamentu.
Konstrukcję kopuły podtrzymuje specjalny lustrzany "lejek", którego lustra automatycznie zmieniają położenie, aby optymalnie rozproszyć światło słoneczne. Pozwala to na ograniczenie zużycia energii i zmniejszenie śladu węglowego. Z kolei wewnętrzna konstrukcja lejka pozwala na odpowiednią wentylację wnętrza.
Burj Khalifa - szkło jako symbol nowoczesności i prestiż
Choć w planach są wyższe wieżowce, Burj Khalifa w Dubaju, który ma 828 metrów, wciąż jest rekordzistą i stanowi najbardziej rozpoznawalny budynek tego kraju. Jego nazwa upamiętnia szejka Chalifę ibn Zajida Al Nahajjana, byłego prezydenta Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Elewacja złożona jest z tysięcy szklanych paneli odbijających pustynne słońce. Budynek ma 163 piętra użytkowe. Najniższe piętra przeznaczono na hotel, którego wnętrza są autorstwa Giorgio Armaniego.
Budowla składa się z centralnego rdzenia oraz trzech "ramion", które wraz z wysokością stają się coraz węższe, co nadaje wieży smukłości. Na samym szczycie centralny rdzeń przechodzi w iglicę.
"Markowe" budynki ze szkła - Apple Store i L'Oreal
Szklane budynki stały się znakiem rozpoznawczym siedzib największych korporacji i instytucji. Przykładem jest futurystyczny, całkowicie przeszklony sześcian, ze srebrnym jabłuszkiem w środku, marki Apple. Jej sklep Apple Store stoi w Nowym Jorku przy Fifth Avenue. Tak naprawdę to tylko wierzchołek mieszczącego się w podziemiach najbardziej niezwykłego na świecie sklepu marki Apple. Dzięki swojej lekkości wizualnej szkło nadaje bryle wrażenie otwartości (niejako zaprasza do swoich wnętrz), a jednocześnie podkreśla prestiż marki.
Szklany sześcian o bokach długości 32 stóp (9,75 metra) jest całkowicie transparentny, jego pustki nie zakłóca żadna stalowa konstrukcja ani wyposażenie. Zastosowano tu bowiem nowatorską konstrukcję ze szkła strukturalnego. Szklane są słupki oraz belki podtrzymujące przezroczyste tafle tworzące ściany i dach.
Drugim budynkiem jest siedziba marki L’Oreal przy Rue Royale, znajdująca się w XVIII-wiecznej kamienicy, w którą wpisano szklany obiekt Le Visionnaire. Jest to poniekąd hołd dla Eugène Schueller, który z niewielkiego przedsiębiorstwa stworzył światowe imperium kosmetyczne. W XVIII-wiecznej kamienicy znajdował się pierwszy salon fryzjerski. Schueller zasłynął jako wynalazca bezpiecznej formuły do farbowania włosów na blond. Do dziś w tej kamienicy mieści się siedziba marki.
Zakrzywiony 25-metrowy jajowaty dach połączony jest stalowymi węzłami - to przestrzeń na interaktywne archiwum oraz ekspozycję produktów marki. Projekt, pełen światła i nowoczesnych materiałów, podkreśla nowoczesną wizję architekta. Przy wejściach do poszczególnych sal znajdują się kody QR, które umożliwiają zgłębienie poszczególnych historii. Oprócz tego przestrzeń jest z synchronizowana dzięki sztucznej inteligencji, która wpływa chociażby na kolorystykę pomieszczeń. Dzięki temu każdy dzień w przestrzeni L’Oreala może wyglądać inaczej.
Szklana platforma - krok w otchań
To co prawda nie wolno stojący budynek, ale architekturą dorównuje niejednemu szklanemu obiektowi. Mowa o chyba najbardziej emocjonującym punkcie widokowym świata. Szklana platforma Le Pas dans le Vide (z francuskiego "Krok w otchłań") znajduje się na szczycie Aiguille du Midi (3842 m n.p.m.), sąsiadującym z wierzchołkiem Mont Blanc (4810 m n.p.m.).
Konstrukcja swym wyglądem przypomina szklane pudełko, które jest zawieszone nad 1000-metrową przepaścią. Pudełko to zamontowano na wysokości ponad 3 tysięcy m n.p.m. Boks jest odsunięty od góry niemal o dwa metry, dlatego wchodzą do niego tylko osoby o stalowych nerwach. Konstrukcję wykonano ze specjalnego szkła o obniżonej zawartości żelaza, dzięki czemu pozbawione zostało charakterystycznego zielonkawego odcienia. Tafle są idealnie przeźroczyste - zbudowano z nich nie tylko ściany, ale też podłogę i sufit. Wszyscy, którzy chcą podziwiać panoramę Alp, muszą najpierw założyć specjalne filcowe kapcie.
The Glass House - szklane domy
Wśród wieżowców i szklanych pudełek szczególną uwagę zwraca modernistyczny dom w New Canaan w stanie Connecticut w USA zbudowany w roku 1949 według projektu Philipa Johnsona jako jego własna rezydencja. Budynek ma kształt prostopadłościanu, a jego elewacje tworzą szklane ściany połączone stalowymi ramami. Wnętrze nie jest rozdzielone żadnymi ścianami. Jedyną częścią domu, w której jego mieszkańcy mogliby się ukryć przed wzrokiem sąsiadów, jest łazienka umieszczona w tubie wymurowanej z kamienia. Inspiracją przy projektowaniu szklanego domu była twórczość architekta Ludwiga Miesa van der Rohe i dewiza jaką się kierował: "mniej znaczy więcej".
Do szklanego domu Philipa Johnsona nawiązuje projekt Carla Santambrogio i Ennia Arosia z pracowni architektonicznej santambrogiomilano.com. To dom mieszkalny, a ze względu na swoją transparentność umieszczony jest na uboczu. Połączenie pleksiglasu umożliwiło połączenie i składanie tafli szkła. W ten sposób świat zewnętrzny przenika do środka, do intymnej, prywatnej przestrzeni wewnątrz.
Przyszłość architektury ze szkła
Choć szkło od lat kojarzy się z nowoczesnością, jego rola w architekturze nadal rośnie. Projektanci coraz śmielej łączą je z drewnem, betonem i stalą, tworząc budynki nie tylko efektowne, ale i przyjazne środowisku. Szklane fasady przestają być wyłącznie estetycznym wyborem – stają się elementem odpowiedzialnego projektowania.
Szklane ikony architektury pokazują, że transparentność może być zarówno piękna, jak i funkcjonalna. Wiele z nich na stałe wpisało się w panoramy miast, stając się symbolami swoich epok i dowodem na to, jak daleko zaszła współczesna inżynieria.
