Na początku XX wieku porzuciły ograniczenia i konwenanse, by ruszyć do Paryża - artystycznego centrum świata. Tam polskie rzeźbiarki i malarki kształciły się, tworzyły i zdobywały uznanie. Ich historia to fascynująca opowieść o kobietach, które z determinacją i talentem wdarły się do świata zarezerwowanego dotąd głównie dla mężczyzn. To nie tylko lekcja sztuki, ale też siły, pasji i niezależności.
Aby poznać losy polskich artystek, które działały w Paryżu, nie trzeba udawać się do stolicy Francji, ale na wystawę „Kierunek Paryż” w Muzeum Rzeźby w warszawskiej Królikarni. Ekspozycja zabiera nas w podróż śladami polskich artystek, które na początku XX wieku wyjechały z kraju do Paryża, by rozwijać się pod okiem słynnego rzeźbiarza i pedagoga Antoine’a Bourdelle’a. To właśnie tam, w stolicy światowego życia artystycznego, rzeźbiarki takie jak Jadwiga Bohdanowicz, Janina Broniewska, Luna Drexler, Helena Głogowska, Maria Lednicka-Szczytt, Kazimiera Małaczyńska-Pajzderska, Mika Mickun, Olga Niewska czy Zofia Trzcińska-Kamińska - a także malarka Mela Muter - zdobywały wiedzę, doświadczenie i inspirowały się międzynarodowym środowiskiem twórczym.
Wystawa „Kierunek Paryż” - ponad 200 prac polskich rzeźbiarek
Paryż przyciągał nie tylko klimatem artystycznym, ale też dostępem do szkół, wystaw i tętniącego życiem rynku sztuki. W Muzeum Rzeźby w Królikarni można zobaczyć ponad 200 prac - od rzeźb i medali po obrazy, tkaniny i fotografie - które pokazują różnorodność form, materiałów i tematów, jakimi zajmowały się te utalentowane kobiety.
Ich droga nie była prosta - rzeźba była wciąż uznawana za dziedzinę „męską”, wymagającą siły i pracy fizycznej, a kobiety miały ograniczony dostęp do edukacji artystycznej, szczególnie po zamknięciu przez władze carskie Szkoły Sztuk Pięknych po powstaniu styczniowym.
Mimo to, już pod koniec XIX wieku rzeźbiarki zaczęły torować sobie drogę - w Krakowie powstała pierwsza szkoła rzeźby dla kobiet, a z czasem kobiety zaczęły być dopuszczane do studiów na uczelniach artystycznych, choć często musiały wcześniej uczyć się prywatnie, w pracowniach znanych artystów. Wielu z nich - w poszukiwaniu większych możliwości - wyjeżdżało właśnie do Paryża.
Fenomen Bourdelle’a - pedagoga polskich artystek
Na przełomie wieków to właśnie Paryż był miejscem, gdzie spotykali się twórcy z całego świata. W pracowniach Bourdelle’a, zarówno prywatnych, jak i tych przy Académie de la Grande Chaumière, uczyły się osoby z aż 49 krajów. Wśród studentek wyróżniały się m.in. Amerykanki, Angielki, Polki i Szwedki. Bourdelle był nauczycielem z charyzmą - wspierał indywidualność, zachęcał do ciężkiej pracy, ale też do poszukiwania własnego stylu. Mówił: „Nie słuchajcie innych dróg niż ta, która jest w was”. Jego zajęcia obejmowały korekty, naukę rysunku z natury, zajęcia teoretyczne, ale też wspólne wycieczki - do muzeów, na wystawy, by uczyć się patrzenia i rozumienia sztuki.
Sam Bourdelle był też postacią bliską polskiej diasporze w Paryżu - wspierał dążenia Polski do niepodległości, przyjaźnił się z polskimi artystami i w 1909 roku został wybrany na twórcę pomnika Adama Mickiewicza, który odsłonięto 20 lat później z wielką pompą. W uznaniu jego zasług polskie władze odznaczyły go Orderem Odrodzenia Polski. Odwiedził także Warszawę, brał udział w jury konkursu na pomnik Chopina, wizytował także pracownię Dunikowskiego.
Polskie rzeźbiarki, które obrały „kierunek Paryż”, udowodniły, że pasja i determinacja mogą przełamywać bariery. Po ukończeniu nauki realizowały się twórczo, zdobywały uznanie, brały udział w międzynarodowych wystawach. Janina Broniewska została nagrodzona za rzeźbę „Słowianka”, Olga Niewska za „Pelikana”, a Zofia Trzcińska-Kamińska otrzymała złoty medal na Wystawie Światowej w 1937 roku. Maria Lednicka-Szczytt, która później osiadła we Włoszech, tworzyła portrety znanych osobistości, dekoracje statków, wystawiała w Wenecji, Nowym Jorku czy Paryżu.
Dziś, choć wiele z tych artystek na stałe wpisało się w historię sztuki, ich twórczość wciąż wymaga odkrywania, przypominania, porządkowania. Wystawie towarzyszy katalog opracowany przez dr Ewę Ziembińską - pierwsza tak szeroka publikacja poświęcona fenomenowi Bourdelle’a jako pedagoga polskich artystek. „Kierunek Paryż” to już druga odsłona cyklu „Polskie rzeźbiarki”, realizowanego przez Muzeum Narodowe w Warszawie, po ekspozycji „Bez gorsetu” o Camille Claudel i polskich rzeźbiarkach XIX wieku. Ten projekt przywraca kobiecej rzeźbie należne miejsce w historii sztuki, pokazując, jak silne i inspirujące były powiązania artystyczne między Polską a Francją.
Wystawa „Kierunek Paryż. Polskie artystki z pracowni Bourdelle’a”
- Muzeum Rzeźby w Królikarni, oddziale Muzeum Narodowego w Warszawie
- ul. Puławska 113a, Warszawa
- Termin: 9 maja - 26 października 2025
