Kojarzą się na ogół z czasami PRL-u. Dziś kryształy z tego okresu osiągają zawrotne ceny. Znane są i doceniane na całym świecie. Wciąż święcą triumfy, pojawiając się na nowo w wielu polskich domach.
Białe i kolorowe kryształy wyrabia Huta Julia - jeden z niewielu istniejących dziś producentów szkła kryształowego w Polsce z fabryką znajdującą się w sercu Karkonoszy, w Piechowicach koło Szklarskiej Poręby. Wiele kolekcji sygnowanych logo tej marki zdobyło prestiżowe nagrody. Innym nie mniejszym graczem w tej dziedzinie jest Krosno.
Historia kryształowy naczyń
Pierwsze kryształy zaczęły być wyrabiane w Wielkiej Brytanii. Generalnie produkcję szkła Brytyjczycy rozpoczęli już w dwunastym stuleciu. Do Anglii docierali wówczas mistrzowie z rejonu Niemiec, którzy zakładali na wyspach swoje huty.
W latach 70. XVII wieku na "szklaną" scenę wkroczył George Ravenscroft, który w swojej fabryce Savoy w Londynie opracował nową recepturę na szkło. Podczas gdy tradycyjny materiał powstawał przy użyciu piasku krzemionkowego, wapnia oraz potasu, szkło opracowane przez Ravenscroft’a miało w swym składzie dodatek w postaci tlenku ołowiu.
Wielka Brytania stała się pionierem w produkcji szkła kryształowego, a jej wyroby zaczęto eksportować za granicę. Najsilniejszym ośrodkiem wytwórstwa szkła ołowianego był New-castle-on-Tyne, natomiast szlify wykonywano w Edynburgu. Brytyjczycy zasłynęli z kunsztownych zdobień, szlifów i grawerunków. Produkowane przez nich m.in. duże kielichy, tak zwane "do toastów", przedstawiały niekiedy całe opowieści – sceny historyczne, epizody wojenne, portrety, herby. Miały one lejkowate albo dzwonowate kształty z niebanalnymi nóżkami udekorowanymi wymyślnie pozwijanymi wstęgami.
Niestety dobra passa zakończyła się w połowie XVIII wieku, kiedy to brytyjskie wyroby zostały obłożone wysokim podatkiem. A że naczynia kryształowe były (i są) ciężkie, interes przestał się opłacać. Pałeczkę przejęli szklarze europejscy: Niemcy i Czesi. Ci ostatni zasłynęli z marki Bohemia - jednej z najbardziej rozpoznawalnych marek na świecie. Czeska huta szkła położona na terenie Bohemii, czyli historycznej krainie w Czechach, została założona w 1845 roku.
Jakie właściwości mają kryształowe naczynia?
Naczynia kryształowe są wykonane ze szkła z dodatkiem tlenków ołowiu. Powinny one zawierać przynajmniej 18% tego pierwiastka. Obecność tlenku ołowiu przekłada się na wytrzymałość kryształów. Sprawia, że kryształy są cięższe i twardsze od zwykłego szkła.
Wzbogacenie składu o ołów zmienia też właściwości materiału. Dzięki temu że kryształy mają szczególne szlify i ryflowania, lepiej i piękniej rozszczepiają światło. Jedną z ich cech jest także dobra akustyka - dlatego kryształ jest często używany do produkcji specyficznych instrumentów muzycznych. Szkło kryształowe jest również wykorzystywane do produkcji soczewek i przyrządów optycznych.
Jak czyścić kryształowe naczynia?
Kryształy to coś więcej niż zwykłe szkło. Dlatego trzeba je odpowiednio pielęgnować. Do czyszczenia kryształów trzeba przygotować odpowiedni warsztat pracy. Choć ścianki kryształowych kieliszków czy mis wydają się być grube, tak naprawdę są to naczynia kruche i delikatne. Czasem wystarczy drobne stuknięcie, by je zbić. Dlatego podczas mycia kryształów najlepiej korzystać z plastikowej miski lub wyłożyć zlewozmywak szmatką, aby przypadkiem nie uszkodzić kryształu.
Do czyszczenia kryształów nie można stosować szorstkich gąbek i mocnych detergentów, bo ostre szczotki porysują delikatną powierzchnię, a silne związki lub ich mieszaniny mogą sprawić, że szkło zmatowieje. W przypadku czyszczenia kryształów sprawdzą się wyłącznie miękkie ściereczki i woda z odrobiną płynu do zmywania.
Jakiej wody używać do mycia kryształów?
Szkło kryształowe jest wrażliwe na temperaturę, dlatego powinno się je myć tylko w zimnej lub letniej wodzie. Żeby nie było na nim zacieków, wystarczy po myciu wypłukać kryształowe naczynie w roztworze wody z octem. Jeśli kryształ będzie mieć kontakt z gorącym płynem, może zmatowieć i stracić swój charakterystyczny blask.
Co zrobić, gdy kryształ zmatowieje?
Jest na to sposób! Powierzchnię zmatowiałego kryształowego naczynia należy wypolerować wilgotną miękką ściereczką z solą. Albo przetrzeć go denaturatem. Denaturatu używało się do wszelkich powierzchni szklanych w dobie PRL-u, z braku, oczywistych dziś, środków. Jak widać stare metody mają się dobrze!
Czy można myć kryształy w zmywarce?
Kryształów nie poleca się myć w zmywarce, ponieważ wśród dużej liczby naczyń, jakie zwykle do tego urządzenia wkładamy, mogą się ukruszyć czy zarysować. Kryształy są wyjątkowe, dlatego nie można ich traktować jak zwykłych naczyń.
Jak czyścić kryształy domowym sposobem?
By kryształowe naczynia były zawsze czyste, jest sporo domowych metod praktykowanych jeszcze przez nasze babki. Na przykład do mycia kryształów idealnie nadaje się ocet z wodą, w proporcjach ⅓ szklanki octu na 1 litr wody - dzięki temu pozbędziemy się zacieków. Można też użyć do mycia kryształów sody oczyszczonej. Odrobinę sody trzeba nałożyć na wilgotną szmatkę lub miękką gąbkę, a następnie przetrzeć nią kryształowe szkło i opłukać wodą.
Silne zabrudzenia pokrywające kryształy można usunąć za pomocą zimnej wody i roztworu kwasu solnego (1 szklanka roztworu na 2 litry wody). Roztwór kwasu solnego jest jednak żrący i niebezpieczny dla skóry. Dlatego zamiast niego kryształy można namoczyć w osolonej wodzie.
Największą trudność w myciu sprawiają na ogół wąskie szyjki kryształowych karafek czy wazonów. Osad, który pojawi się wewnątrz takich kryształowych naczyń, łatwo usuniemy, jeśli wrzucimy do nich obierki po ziemniakach i zalejemy wodą. Teraz pozostawmy naczynie na kilka godzin, a po tym czasie wylejmy jego zawartość i dokładnie wypłuczmy.
Podobny efekt uzyskamy, jeśli dno kryształowego naczynia wypełni się solą kuchenną i zalejemy octem. W celu wyczyszczenia kryształowych karafek, czy wazonów można również wrzucić do nich pokruszone skorupki jajek i zalać wodą czy octem - minerały ze skorupek działają jak naturalny środek czyszczący. Trzeba tylko odczekać parę godzin, po czym dokładnie opłukać wnętrze naczynia.
Kryształową karafkę czy wazon można też wyczyścić, używając ryżu. Wsypujemy 1 lub 2 łyżki białych ziaren i zalewamy je wodą. Odstawiamy na kilkadziesiąt minut i wylewamy zmętniałą wodę. Ryżowa woda pomoże oderwać się osadom od szklanych ścianek.
Ostatecznie do czyszczenia wąskich, długich kryształowych naczyń można użyć szczotki do butelek, pod warunkiem, że owiniemy ją ściereczką z bawełny czy z mikrofibry.
Czego nie robić podczas pielęgnacji kryształów? Podsumowanie
Oto najważniejsze rady, których należy przestrzegać, żeby nie uszkodzić cennych kryształów podczas mycia:>
- unikaj gorącej wody - pod wpływem wysokiej temperatury kryształ matowieje;
- nie używaj silnych środków czystości - mogą zarysować delikatną powierzchnię kryształu;
- nie używaj ostrych szczotek, zmywaków i gąbek - mogą pojawić się rysy;
- nie myj kryształowych naczyń w zmywarce - czyścimy je ręcznie i bardzo ostrożnie.
