Frank Lloyd Wright ukształtował amerykańską architekturę XX wieku. Jego projekty, od domów prywatnych po budynki publiczne, są przykładem tego, w jaki sposób architekt łączył swoje obiekty z naturalnym otoczeniem.
Frank Lloyd Wright (1867-1959) był jedną z najważniejszych postaci architektury XX wieku. Należał do grona nielicznych mistrzów, którzy ukształtowali świat architektury, jaki znamy dzisiaj. Przecierał szlaki, wyznaczał trendy, był autorem teorii architektury organicznej i już za życia stał się legendą, a wiele jego budynków i domów to ikony amerykańskiego modernizmu. Jego długa i bogata kariera obejmowała wiele zróżnicowanych obiektów: od domów, przez biura, po budynki przemysłowe, religijne i edukacyjne.
Kim był Frank Lloyd Wright?
Frank Lloyd Wright, a właściwie Frank Lincoln Wright, urodził się 8 czerwca 1867 roku w Richland Center w stanie Wisconsin. Nie ma dowodów na to, że ukończył szkołę średnią, wiadomo jednak, że jako dziewiętnastolatek został przyjęty na Uniwersytet Wisconsin-Madison, gdzie uczył się pod okiem Allana D. Conovera, profesora inżynierii lądowej. Wright nie zdobył jednak dyplomu uczelni. Honorowy doktorat otrzymał w wieku 88 lat.
Gdy jego wuj, Jenkin Lloyd Jones, duchowny unitarianizmu, zlecił w 1886 roku pracowni Josepha Lymana Silsbee projekt rodzinnej kaplicy w Wyoming (Unity Chapel), Wright zaaranżował jej wnętrze - był to jego pierwszy projekt i dał mu przepustkę do świata architektury. Po tym wydarzeniu Wright przeniósł się do Chicago i rozpoczął pracę w biurze architektonicznym Silsbee.
Po zdobyciu doświadczenia rozpoczął pracę w biurze Adler & Sullivan założoną przez Dankmara Adlera i Louisa Sullivana. W tym czasie, po godzinach, Wright (mimo zapisu w umowie, który zabraniał projektowania na własną rękę) przyjmował też własne zlecenia na projekty domów jednorodzinnych. Sullivan rozpoznał jednak styl młodego architekta w jednej z realizacji sąsiadującej z jego własnym domu i zakończył współpracę z Wrightem w 1893 roku. Tuż po nieprzyjemnym rozstaniu Wright założył w Chicago własną pracownię. Mieszkał w Oak Park na przedmieściach Chicago w tzw. domu Taliesin West (dziś otwartym dla zwiedzających).
Wright osiągał sukcesy w pracy, ale życie osobiste nie układało mu się najlepiej. Było burzliwe i pełne dramatów, które wpłynęły na jego karierę. Dość powiedzieć, że jedna z jego czterech żon, Martha "Mamah" Borthwick (1869–1914), zmarła tragicznie podczas pożaru w ich domu Taliesin.
Bo wszystko przez matkę…
W nocy z 8-10 października 1871 roku w Chicago wybuchł pożar, który zniszczył 3,3 mili kwadratowej powierzchni miasta (głównie zabudowanego drewnianymi domami), zabił około 300 osób i pozbawił dachu nad głową 100 000. Pożar wybuchł w stodole Patricka i Catherine O'Leary lub w jej pobliżu; według legendy, pożar spowodowała krowa, która kopnęła latarnię. Legenda legendą, ale rzeczywista przyczyna pożaru nigdy nie została rozwiązana. Tragedia sprzed lat oznaczała duże zapotrzebowanie na nowe, bardziej trwałe budynki i w konsekwencji na nowoczesne projekty architektów.
Wright miał wtedy 4 lata. Krążą pogłoski, że jego matka przewidziała karierę syna i aby nakierować go na architektoniczną ścieżkę, udekorowała jego pokój wyciętymi z czasopism rycinami angielskich katedr. Podsuwała mu również do zabawy edukacyjne klocki. Nie mogło być inaczej - Frank Lloyd Wright musiał zostać architektem.
Czym były domy preriowe?
W latach 1901-1911 Wright zainicjował nurt architektury organicznej, opierający się na założeniu, że architektura powinna być kształtowana w analogii do natury, wkomponowana w naturę i zgodna z naturą. Twórczość Wrighta skupiała się w przeważającej części na domach w stylu preriowym, nazywanym tak ze względu na ich dopasowanie do krajobrazu amerykańskich równin w okolicach Chicago
Duży wpływ na architekturę Franka Lloyda Wrighta miała filozofia amerykańskiego architekta Louisa Sullivana (mimo gorzkich słów, które usłyszał od swojego patrona, Wright doceniał Sullivana i jego niemały wkład w swoją karierę). Uważał on, że forma powinna podążać za funkcją, a co za tym idzie - każdy budynek powinien wynikać z otoczenia. Frank Lloyd Wright inspirował się również taoistyczną filozofią podkreślającą związek pomiędzy człowiekiem a przestrzenią, w której żyje. Podążając tym tropem Wright wkomponowywał swoje budynki w ich otoczenie lub wykorzystywał naturalne materiały, takie jak drewno, kamień, beton i szkło. Tworzył dzieła totalne, to znaczy traktował budynek całościowo - zarówno jego wnętrze, jak i samą bryłę. Uważał, że dom powinien odzwierciedlać osobowość jego mieszkańców.
Domy preriowe miały prostą bryłę. Były niewysokie, przykryte płaskimi dachami, z przewagą linii horyzontalnych. Otwarte wnętrza, bez trwałych podziałów na osobne pomieszczenia, poprzedzielane były jedynie ruchomymi ściankami na wzór japońskich domów. W centrum umieszczone było najczęściej duże wspólne pomieszczenie z kominkiem. Liczne przeszklenia (okna umieszczane były w rzędzie jedno obok drugiego) zapewniały naturalne światło. We wnętrzach przeważało ciemno barwione dębowe drewno.
Większość domów preriowych zaprojektowanych przez Wrighta znajduje się na terenie Illinois i Wiscounsin. Najbardziej znane to Robie House, Willits House, Coonley House i Martin House. Styl preriowy ugruntował popularność Wrighta i stał się jego znakiem rozpoznawczym.
Co stworzył Frank Lloyd Wright?
Dom nad wodospadem - najbardziej znany projekt Franka Lloyda Wrighta
Fallingwater, chyba najbardziej rozpoznawalny projekt Franka Lloyda Wrighta, jest sztandarowym przykładem architektury modernistycznej. Budynek, będący symbolem dynamiki i śmiałego stylu architekta, został zamówiony przez Edgara Kaufmanna, właściciela największego domu towarowego w Pittsburghu. Został zbudowany w 1937 roku w Bear Run w Pensylwanii. Dom, od 1967 roku otwarty dla zwiedzających, jest jednym z ośmiu projektów Wrighta wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. To kompozycja pionowych kamiennych brył oraz poziomych gładkich tarasów. Do budowy domu użyto kamieni z okolicznych kamieniołomów oraz zbrojonego betonu. Pod konstrukcją płynie strumień, którego wielkie głazy zachowano - jeden z nich wystaje nawet z podłogi w salonie. Rozłożysty budynek umieszczony jest na betonowych wspornikach bezpośrednio ponad wodą.
Muzeum Guggenheima - budynek jak wstęga
Muzeum Solomona R. Guggenheima Franka Lloyda Wrighta to jedna z najbardziej rozpoznawalnych ikon architektury modernistycznej. Jego zaokrąglony kształt i spirale stały się synonimem postępowego myślenia tego ruchu i XX-wiecznej architektury. Zaprojektowanie budynku zajęło Wrightowi 15 lat. Siedziba muzeum została otwarta w Nowym Jorku w 1959 roku - dziesięć lat po śmierci Solomona Guggenheima i sześć miesięcy po śmierci Franka Lloyda Wrighta.
Nowoczesny budynek wyróżnia się spośród innych projektów Wrighta geometrycznym i surowym kształtem - przypomina zwiniętą białą wstęgę, zwężającą się lekko ku dołowi. Wystawy umieszczane są wzdłuż delikatnie opadającej platformie. Wnętrze budynku rozświetla przeszklony dach, przypominający utkaną pajęczynę.
Krytyka nie szczędziła Wrightowi nieprzychylnych recenzji. Dotyczyła słabego oświetlenia wewnątrz budynku i problemów z prawidłową ekspozycją dzieł, wystawianych w płytkich niszach bez okien, umieszczonych wokół tworzącego spiralę przejścia. Do tego ściany nisz nie są idealnie pionowe i płaskie (większość jest nieco wklęsłych), co powoduje, że wiszące płótna odstają od ścian. Z kolei ograniczona ilość miejsca w niszach każe umieszczać większość rzeźb na cokołach pośrodku przejścia. Co ciekawe, przed otwarciem muzeum dwudziestu jeden artystów, w tym Willem de Kooning i Robert Motherwell, podpisało list protestacyjny przeciwko wystawianiu ich dzieł w taki sposób.
Jednak do dziś budynek muzeum jest powszechnie uważany za arcydzieło jego autora i obecnie znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Muzeum Guggenheima zostało również uznane za zabytek Nowego Jorku.
Zimowy dom Wrighta - Taliesin West w Scottsdale w Arizonie
Ważnym rozdziałem w historii architektury Wrighta jest Taliesin West w Scottsdale w Arizonie, zimowy dom architekta i jego "laboratorium na pustyni" - jak mawiał Wright. Kompleks został pomyślany jako "pustynna utopia" w Górach McDowell, składająca się z niskich budynków, zaprojektowanych tak, aby odzwierciedlały rozległe, suche przestrzenie otaczającego krajobrazu. Był odwzorowaniem pasji, z jaką architekt podchodził do swojej pracy i prawdopodobnie najbardziej osobistym dziełem Wrighta. Nieustannie ulepszany i udoskonalany stanowił miejsce, które do końca życie go inspirowało.
Nazwa Taliesin oznacza w języku walijskim oznacza "lśniące czoło". Jednopiętrowy kompleks powstał z żółtego wapienia wydobytego z pobliskiego kamieniołomu. Mieścił on biuro architekta i prywatne mieszkanie jego rodziny; stopniowo rozbudowywał się o pracownię kreślarską, jadalnię, trzy sale teatralne, warsztat, a także mieszkania dla uczniów i personelu oraz szereg ścieżek, tarasów, basenów i ogrodów.
Robie House - jeden z najlepiej zachowanych przykładów twórczości Franka Lloyda Wrighta
Robie House w Chicago, będący kluczowym przykładem stylu Prairie House, jest jednym z najlepiej zachowanych przykładów twórczości Franka Lloyda Wrighta. Chicago Architecture Center określa go mianem "kamienia węgielnego architektury nowoczesnej". Dom wpisany został na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jego niewielkie bryły zostały zainspirowane rozległymi krajobrazami prerii Środkowego Zachodu.
Dom to trzypiętrowy, czteropokojowy dom z przylegającym garażem na trzy samochody. Jego otwarty plan składa się z dwóch dużych, przesuniętych względem siebie prostokątów. Fasada i ściany obwodowe wykonane są głównie z cegły rzymskiej, z betonowymi wykończeniami, dekoracjami z ciosanego kamienia i witrażami ze szkła artystycznego. Bryła obejmuje kilka tarasów, rozmieszczonych na różnych poziomach, oraz dachy wspornikowe na zewnątrz. Dom zajmuje powierzchnię około 842,2 m² (9065 stóp kwadratowych), podzieloną na przestrzenie wspólne i pomieszczenia służbowe.
Świątynia inna niż wszystkie - Unity Temple
Unity Temple, czyli Świątynia Zjednoczenia, budowana w latach 1905-1908, jest uważana za najwspanialszy budynek publiczny z chicagowskich lat pracy architekta i za jedną z najważniejszych budowli Wrighta z pierwszej dekady XX wieku, a także za pierwszy nowoczesny budynek na świecie. Ponieważ Wright pochodził z walijskiej rodziny unitariańskiej ze strony matki, budowa świątyni musiała być dla niego szczególnie ważna.
W tym projekcie Wright zerwał z tradycyjną architekturą sakralną, wprowadzając charakterystyczne dla modernizmu formy geometryczne i używając odważnego materiału, jakim był żelbeton. Wright pragnął nowoczesnego budynku, który ucieleśniałby zasady jedności, prawdy, piękna, prostoty, wolności i rozsądku.
Sztuka Majów i malwy - pierwsze zlecenie Wrighta w Los Angeles
Hollyhock House był pierwszym zleceniem Wrighta w Los Angeles. Dom lokalnej mecenas sztuki Aline Barnsdall z pewnością stanowi odejście od stylu chicagowskich domów preriowych. Zbudowana w latach 1919-1921 rezydencja prezentuje elementy z abstrakcyjnymi reliefami i pochylonymi ścianami, które nadają jej schodkowy wygląd. Główny budynek, który jest wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, pierwotnie miała być częścią większego kompleksu, który nigdy nie został zrealizowany.
Hollyhock House został wybudowany wokół centralnego dziedzińca ogrodowego i płynnie łączy zewnętrzną i wewnętrzną przestrzeń. Każde pomieszczenie ma dostęp do przestrzeni zewnętrznej dzięki rozmieszczonym na poziomie gruntu bądź dachu tarasom. Ściany wykonane są z pustych terakotowych płytek pokrytych stiukami przypominają monolityczne konstrukcje prekolumbijskiej Mezoameryki. Na gzymsach elewacji znajdują się ozdoby z odlewanego betonu w formie stylizowanych malw.
Hollyhock House harmonijnie łączy lokalną tradycję wznoszenia domów z patio z odniesieniami do sztuki Majów oraz symbolicznym traktowaniem form krajobrazowych. Dużą rolę odgrywa woda, która w postaci strumyka zasilanego przez podziemne źródło przepływa pod domem od patio do basenu znajdującego się za salonem.
Dom praktyczny dla weterana wojennego
Kenneth Laurent House to to parterowy budynek z drewna i cegły. Dom stoi z dala od drogi, za długim podjazdem, otoczony wysokimi drzewami i krzewami. Z łatwością wtapiając się w otoczenie, przywodzi na myśl arcydzieło Wrighta - "Fallingwater".
Kenneth Laurent nie był zamożnym człowiekiem. Kiedy po raz pierwszy napisał do Franka Lloyda Wrighta w 1948 roku, był 29-letnim weteranem wojennym z niepełnosprawnością, przebywającym w szpitalu i potrzebującym domu, w którym mógłby poruszać się na wózku. Architekt odpowiedział "małym klejnotem", dzięki któremu Ken czuł się swobodnie, niczym nieograniczony i nie przytłoczony wnętrzem. Od wiaty samochodowej po patio, wszystko jest równe, bez schodów. Korytarze i drzwi są szerokie, włączniki światła łatwo dostępne, siedzenia niskie.
- Każdego ranka przez 60 lat wychodziłem z sypialni i zatrzymywałem się w drzwiach, siedząc na wózku inwalidzkim, by spojrzeć w dół na przeszkloną ścianę. Napawałem się pięknem zaprojektowanym przez Wrighta, widząc zarówno wnętrze, jak i otoczenie, jakby nie było żadnych barier. Ta scena pozwalała mi zapomnieć o mojej niepełnosprawności i skupić się na moich możliwościach - mówił Kenneth Laurent.
Inne projekty Franka Lloyda Wrighta
W 1905 roku, wciąż pracując w Oak Park, Wright wyruszył w długą podróż do Japonii. Podróż ta nie tylko zaowocowała powstaniem znacznej części nielicznych projektów architekta poza Stanami Zjednoczonymi, ale także zaszczepiła w nim uznanie dla sztuki i kultury azjatyckiego kraju. Prawdopodobnie najsłynniejszym z jego dzieł jest Imperial Hotel, luksusowy hotel, zbudowany w 1923 roku, który ostatecznie został zburzony w 1967 roku – choć ostatnio ujawniono plany architekta Tsuyoshi Tane, które reinterpretują projekt Wrighta, tworząc Imperial Hotel New Building w Tokio. Budowa ma się rozpocząć w 2031 roku.
Jedynym wieżowcem, jaki kiedykolwiek zbudował Wright, jest Price Tower, siedziba korporacji w Bartlesville w Oklahomie. Wieża ma imponującą wysokość, składającą się z 19 betonowych pięter, które wystają poza obrys budynku. Wright opisał projekt jako "drzewiasty maszt podtrzymywany przez centralny "pień" składający się z czterech szybów windowych zakotwiczonych w głębokim centralnym fundamencie"
