W 1905 roku w czasie prestiżowej wystawy sztuki w Paryżu krytyk sztuki Louis Vauxcelles krzyknął na widok kilku obrazów: Cóż za dzikie bestie! Była to reakcja na prace Henri Matisse'a.
Henri Matisse jest dzisiaj uważany za jedną z największych postaci kształtujących sztukę XX wieku, mistrzem koloru i formy. Odkrył artystyczne powołanie dopiero w dojrzałym wieku. Zaczął malować podczas rekonwalescencji po operacji wyrostka robaczkowego. Malarstwo go zaintrygowało. Porzucił karierę prawniczą, przeniósł się do Paryża i zaczął studiować sztukę. Matisse został cenionym malarzem, rzeźbiarzem i grafikiem, a także jednym z najbardziej wpływowych artystów.
Kim inspirował się Matisse’a?
Choć obecnie znany jest jako czołowy malarz awangardowy początku XX wieku, Matisse rozpoczął swoją karierę malarską od stylu akademickiego. Wiele z jego najwcześniejszych prac naśladowało techniki XVII-wiecznych malarzy holenderskich.
Dopiero po tym, jak zetknął się z dziełami postimpresjonistów, Paula Gauguina i Paula Cezanne'a oraz Vincenta van Gogha, zaczął eksperymentować. Wpływ na obecność kolorów w twórczości Matisse’a miał również pointylistyczny malarz Paul Signac, który zestawiał małe pociągnięcia (często kropek lub punkcików) czystego pigmentu, aby stworzyć wizualną wibrację intensywnej barwy. Matisse przyjął jego technikę i wielokrotnie ją modyfikował, używając szerszych pociągnięć.
Do 1905 roku stworzył jedne z najodważniejszych kolorowych dzieł, jakie kiedykolwiek powstały. W tym obraz, na którym przedstawił swoją żonę, Green Stripe (Madame Matisse). Tytuł odnosi się do szerokiej kreski jaskrawej zieleni, która biegnie od brwi przez nos kobiety.
Kto był mecenasem Matisse’a?
Matisse był uważany za lidera radykalizmu w sztuce. Zaczął zdobywać uznanie wielu wpływowych krytyków i kolekcjonerów, w tym słynnej amerykańskiej pisarki emigracyjnej Gertrudy Stein i jej rodziny.
Gertrudę łączyła przyjaźń m.in. z Pablem Picassem (notabene, rywalizował on z Matissem). Była prawdziwą intelektualistką. Oczytana, inteligenta, niezależna. Stała się mecenaską wielu malarzy i pisarzy. Często wspierała ich finansowo. Otoczenie opieką tak wielkiej kolekcjonerki sztuki było dla Matisse’a niezwykłym wyróżnieniem.
Kto zatrudnił Matisse’a?
Wśród wielu ważnych zadań, które otrzymywał, było zlecenie od rosyjskiego kolekcjonera Siergieja Szczukina, który poprosił Matisse’a o dwa obrazy do dekoracji klatki schodowej w swojej rezydencji. W ten sposób powstały Muzyka (1910) - statyczne przedstawienie postaci grających na instrumentach - i Taniec (1909-1910), dynamiczny, ekspresyjny, wyrazisty w kolorze obraz, przedstawiający figury poruszające się w ekstatycznym, dionizyjskim kręgu (oba obecnie znajdują się w Ermitażu w Sankt Petersburgu). Zawisły nad schodami rezydencji i były ogromnych rozmiarów. Taniec Matisse'a stanowi przełom w dziejach sztuki.
Szczukin, chociaż seplenił i był z natury nieśmiały, uwielbiał otaczać się artystami, w jego domu zawsze mile widziani byli malarze, muzycy, aktorzy. Swoją słynną kolekcję zapoczątkował podczas jednej z wizyt w Paryżu, gdzie nabył pracę Claude’a Moneta Bzy w słońcu.
Z twórczością Henriego Matisse’a Szczukin pierwszy raz zetknął się w 1905 roku na wystawie w Paryżu i od tego czasu kupował jego obrazy. Aby oswoić się z Muzyką i Tańcem, ich prostocie i barwach, zamknął się z nimi w swojej rezydencji na kilka tygodni. Żartobliwie mówił: Wariat to namalował, a szaleniec to kupił.
Kiedy Matisse odwiedził Szczukina w Moskwie, zetknął się z rosyjskimi ikonami, co miało ogromny wpływ na jego przyszłe prace. Powiedział: Spędziłem 10 lat w poszukiwaniu tego, co wasi artyści odkryli już w XIV wieku. To nie wy powinniście przyjeżdżać do nas na studia, to my musimy się uczyć od was.
W 1908 roku Szczukin sporządził testament, zgodnie z którym cała jego bogata kolekcja przechodziła na własność miasta. Podchodził do gromadzenia dzieł sztuki jak do misji szerzenia kultury. Od 1909 roku do wybuchu I wojny światowej Szczukin raz w tygodniu udostępniał swoją kolekcję publiczności. W 1918 roku po rewolucji podjęto decyzję o przekształceniu jego rezydencji w Muzeum Sztuki Nowoczesnej.
Jak malował Matisse?
W początkowym okresie twórczości pozostawał pod silnym wpływem impresjonizmu i sztuki japońskiej, by wkrótce wykształcić swój własny, bardzo rozpoznawalny styl. Jego płótna wyróżniają się świetlistymi, silnie kontrastowymi barwami, które, by zachować czytelność obrazu, obwodził delikatnym konturem.
Kolory u Matisse’a nie odpowiadały tym w rzeczywistości, miały raczej oddziaływać na emocje odbiorcy. Ponadto Henri eksperymentował z perspektywą oraz zmieniał skalę malowanych postaci.
Matisse zawsze podkreślał znaczenie instynktu i intuicji w tworzeniu dzieła sztuki. Twierdził, że artysta nie ma pełnej kontroli nad kolorem i formą; kolory, kształty i linie dyktują artyście, w jaki sposób mogą być zestawiane.
Co to jest fowizm?
Matisse był jednym z ojców założycieli nowego ruchu artystycznego zwanego fowizmem. Innymi znanymi członkami tego ruchu byli Georges Braque i Maurice de Vlaminck. Nazwa pochodzi od słowa Les Fauves – dzikie zwierzęta, drapieżnik. Nazwę grupie nadał jeden z krytyków sztuki podczas ich pierwszej wspólnej wystawy na paryskim Salonie Jesiennym w 1905 roku. Na widok renesansowej rzeźby Donatella stojącej w otoczeniu krzykliwych obrazów miał zawołać: Donatello wśród dzikich zwierząt.
Cechą charakterystyczną była bardzo żywa, odważna i oderwana od rzeczywistości kolorystyka. Fowiści chcieli całkowitej swobody artystycznej i zerwania z naśladowaniem natury. Głównym tematem ich obrazów był pejzaż. Stosowali czyste, płaskie i pełne światła plamy koloru oraz śmiałą deformację rysunku. Zrezygnowali całkowicie ze światłocienia i plastycznego modelunku.
W 1906 roku Henri Matisse ukończył obraz Radość życia, który dzisiaj jest postrzegany jako jego największe, fowistyczne dzieło.
Co malował Matisse?
Nikt nie kochał kobiet tak jak Henri Matisse, który poświęcił swoją długą karierę uproszczonej kobiecej formie. Oryginalne sygnowane litografie, akwaforty i obrazy Matisse'a pokazują piękno i kobiecość poprzez wymowną kreskę.
Jednym z pierwszych jego obrazów była Kobieta w kapeluszu (1905). Płótno przedstawia jego żonę Amelie. Jest w jasnych odcieniach grubo szczotkowanej bieli, błękitu i zieleni. Obraz oburzył wielu krytyków za jawne odejście od malarstwa akademickiego.
Co fascynowało Matisse’a?
Lata 1912-1913 Matisse spędził w Maroku i stworzył około 24 orientalistycznych obrazów i rysunków przedstawiających takie tematy, jak odaliski i harem. Był zafascynowany przedstawianiem bogato zdobionych, ciężkich tkanin i wnętrz, które napotkał podczas swoich podróży. Przykładem jest Odaliska w czerwonych spodniach. Na obrazie tkaniny, stroje i meble przypominają egzotykę Orientu i dekoracyjność Bliskiego Wschodu.
Równolegle z malarstwem artysta tworzył również rzeźby inspirowane sztuką archaiczną. Wśród dzieł artysty możemy odnaleźć tematy takie, jak sztuka ludowa i dziecięca (był zafascynowany rysunkami swoich dzieci i szukał w nich wątków do tworzenia własnych dzieł).
Znane są również obrazy i rzeźby Matisse’a, które nawiązywały formą do masek afrykańskich. A wszystko zaczęło się od rzeźbionej drewnianej postaci o dużej twarzy, długim tułowiu, nieproporcjonalnie krótkich nogach, małych stopach i rękach, którą kupił w jednym ze sklepów w Paryżu. Francuski artysta, z niekrytą pasją, zbierał egzotyczne przedmioty. Stanowiły one inspirację dla malarza i wypełniały jego kolejne obrazy.
Co Matisse robił pod koniec życia?
Od lat dwudziestych spędzał dużo czasu na południu Francji, zwłaszcza w Nicei. Na skutek choroby onkologicznej Matisse stracił władzę w nogach i do końca życia poruszał się na wózku inwalidzkim. Wtedy zrezygnował z malowania na płótnie, co po części wymusiła na nim choroba. Zamiast tego zaczął tworzyć kolaże, w których komponowaniu pomagała mu córka.
Zajął się wycinankami z kolorowego papieru. Poszczególne elementy układał swobodnie, ale tak jak rozmieszczał je kiedyś na powierzchni płótna. Nazywał to "malowaniem nożyczkami" i dzięki tej technice stworzył projekty makiet książkowych.
Tworzył również gobeliny, które ukazują oryginalny styl artysty w nowej formie. Były często pojedynczymi panelami i zdecydowanie odbiegały od tradycyjnych wzorów gobelinowych w Europie. Są jasne i abstrakcyjne, wnosząc nową energię do starej formy sztuki.
Henri Matisse zmarł w Nicei 3 listopada 1954 roku. W przeciwieństwie do wielu artystów, był już za życia popularny na całym świecie, ciesząc się przychylnością kolekcjonerów, krytyków sztuki i młodszego pokolenia artystów.
