Wystarczy mieć domu lub mieszkaniu słoneczne miejsce, by z powodzeniem cieszyć się dorodnymi kaktusami. To idealne rośliny dla zapracowanych, zapominalskich, a nawet dla dzieci. Dzięki ogromnej różnorodności rodzajów, gatunków i odmian, każdy znajdzie coś dla siebie. Zarówno maleńkie okazy, jak i prawdziwe giganty. Przekonaj się, że można się z nimi zaprzyjaźnić!
Większość kaktusów pochodzi z terenów ubogich w składniki pokarmowe i suchych. W naturze spotkać je można głównie w Ameryce Południowej, Środkowej i Północnej. Rosną na pustyniach, a także na górskich zboczach. Nie boją się dużych wysokości - przedstawiciele tej grupy roślin widuje się do wysokości 4700 m n.p.m. Ale są też i takie (gatunki z rodzaju Rhipsalis), które mają swoje stanowiska w Afryce, na Madagaskarze, a także w niektórych krajach azjatyckich.
Ta liczna rodzina dzieli się na wiele znacznie różniących się od siebie wyglądem rodzajów i gatunków. Wszystkie jednak łączy jedna cecha - zdolność do gromadzenia na zapas wody i składników odżywczych. Rośliny te wykształciły odpowiednie mechanizmy, ponieważ w warunkach naturalnych, z których pochodzą opady występują bardzo rzadko; a co za tym idzie, w podłożu jest niewiele substancji pokarmowych.
„Wszystkie kaktusy to sukulenty, czyli rośliny gruboszowate potrafiące gromadzić wodę na zapas. Ale, pamiętaj - nie wszystkie sukulenty są kaktusami!”
Budowa kaktusów
Jako rośliny doniczkowe możemy uprawiać kaktusy o różnych kształtach - mogą mieć one pędy kolumnowe, kuliste lub walcowate. Pędy składają się tylko z jednego członu bądź mają ich bardzo wiele; rosną do góry albo zwisają. Te najmniejsze nie przekroczą 1 cm wysokości, zaś te osiągające największe rozmiary mogą dorosnąć nawet do kilkunastu metrów! To właśnie pędy pełnią funkcje asymilacyjną i magazynują wodę.
Kaktusy posiadają tzw. areolę, czyli miejsce, z którego wyrastają ciernie (będące przekształconą, zredukowaną formą liści), a także kwiaty i owoce. Ciernie kaktusów mogą mieć różne zabarwienie i kształt, a także różną wielkość - niektóre są proste, inne zagięte jak haczyki, są takie przypominające włoski, szczecinę lub stożki. Wiele cierni potrafi się łatwo łamać i wbijać w skórę, dlatego w czasie przesadzania kaktusów zawsze trzeba używać rękawiczek ochronnych.
Korzenie większości kaktusów są dość płytkie, ale za to rozgałęziają się na boki, aby móc pobrać jak najwięcej wilgoci, która osiądzie na podłożu. Dlatego właśnie nie wymagają głębokich doniczek, ale można sadzić je w płaskich naczyniach.
Niektóre gatunki kaktusów w warunkach domowych kwitną; białe, różowe, pomarańczowe, fioletowe, żółte czy czerwone kwiaty mogą nieraz wydzielać przyjemny słodki zapach. Niektóre kwiaty są bardzo mało trwałe i są efektowne tylko kilka godzin (nieraz tylko w nocy), ale są i takie, którymi można się cieszyć przez kilkanaście dni.
Co lubią kaktusy?
Kluczem do sukcesu w uprawie kaktusów jest zapewnienie im odpowiedniego stanowiska, temperatury, podłoża i niewielkiej ilości wody.
Stanowisko
Większość gatunków kaktusów uwielbia słońce i ciepło. Od wiosny do jesieni powinny stać w domu na południowym parapecie. Dla większych okazów przeznaczamy miejsce w słonecznym salonie lub pokoju od południowej strony budynku. Miejsca nieco mniej nasłonecznione nadają się dla kaktusów o mniejszej ilości cierni.
Jeśli mamy taką możliwość i uprawiamy kaktusy pokryte gęsto jasnymi włoskami, na okres letni możemy je przenieść na balkon, taras lub ustawić w miniszklarence. Okazy wolno rosnące świetnie wyglądają w płaskich ceramicznych pojemnikach oraz w otwartych szklanych słojach.
Okres spoczynku kaktusów
Okres od października do marca to czas spoczynku kaktusów. Większość najlepiej na ten czas przenieść do jasnego, chłodnego pomieszczenia, gdzie temperatura będzie utrzymywała się na poziomie 10-15˚C. Pamiętaj, że wiele kaktusów kwitnie właśnie po okresie spoczynku. Jednak dokładna temperatura zimowania zależy od gatunku - należy więc sprawdzić przy zakupie, jakie warunki lubi gatunek, który będzie zdobił nasz dom.
Podłoże i doniczka
Ta grupa roślin ma niewielkie wymagania w stosunku do podłoża i najlepiej rośnie w piaszczystym, przepuszczalnym, lekkim podłożu o odczynie lekko kwaśnym (pH 6). Nie powinno ono zawierać zbyt dużo składników pokarmowych. Na dnie doniczki powinna znajdować się warstwa drenażu, np. drobnego żwiru lub keramzytu.
Jeśli zaczynamy naszą przygodę z kaktusami, wybierajmy dla nich podłoże przygotowane przez producenta dla tej grupy roślin i doniczki z otworami w dnie - w przypadku dostarczenia kaktusom zbyt dużej ilości wody, będzie ona mogła odpłynąć.
Podlewanie
Zależnie od pory roku kaktusy podlewamy z różną częstotliwością. Najczęściej, raz w tygodniu, zabieg ten przeprowadzamy wiosną, gdy rośliny trzeba pobudzić do wzrostu po zimowym okresie spoczynku. W kolejnych miesiącach aż do jesieni możemy prawie o nich zapomnieć, podlewając je raz na tydzień lub dwa tygodnie; podłoże może całkowicie przeschnąć, a kaktusom wcale nie będzie to przeszkadzać. W październiku należy przestać je podlewać.
Nawożenie
Ponieważ kaktusy gromadzą w łodydze składniki pokarmowe, prawie wcale nie wymagają nawożenia. Przeprowadzamy ten zabieg zwykle raz na rok, najlepiej wiosną, korzystając ze specjalnie dostosowanych preparatów do tej grupy roślin.
Problemy w uprawie
Podobnie jak ze wszystkimi roślinami doniczkowymi uprawianymi w domu, również z kaktusami można mieć kłopoty. Zdarzają się one na skutek nieodpowiedniej pielęgnacji roślin lub w wyniku chorób, najczęściej grzybowych.
• Na skutek przelania, zbyt wysokiej wilgotności powietrza lub niedostatecznie wietrzonego mieszkania, zbyt małego drenażu podłoża lub niedostatecznej ilości światła, albo jego nadmiaru kaktusy mogą zgnić, zostać zdeformowane lub zahamować swój wzrost. Zahamowanie wzrostu może też nastąpić u okazów, które stoją w zbyt zimnym pomieszczeniu.
• U gatunków, które mają mało cierni i widać zieloną skórkę, może dojść latem do poparzenia słonecznego. Objawia się to zapadnięciem skórki lub nieznikającymi przez dłuższy czas białymi lub czerwonawymi plamami na skórce.
• Kaktusy rosnące w podłożu o odczynie zasadowym mają problemy z przyswajaniem żelaza lub innych pierwiastków, co z kolei może spowodować ich zżółknięcie. Jeśli roślina nie straciła już całkowicie swoich walorów dekoracyjnych, można ją uratować zmieniając podłoże na kwaśne.
• Warto też być ostrożnym przy przenoszeniu roślin z miejsca na miejsce. Kaktusy przekręcane lub przenoszone na inne stanowisko mogą zrzucić pąki kwiatowe lub kwiaty.
• Wskutek nadmiernego podlewania kaktusów przeniesionych na okres spoczynku do chłodnego pomieszczenia może dość do zgnilizny kaktusów wywołanej przez grzyb Phytophthora omnivora. Gniją wówczas nasady pędów i korzenie roślin, a następnie obumiera cała roślina. Należy ją wyrzucić.
• Jeśli na kaktusach zauważymy plamy szarego, pylącego nalotu, może to być objaw choroby grzybowej (szarej pleśni). Poraża najczęściej kaktusy stojące w zbyt pomieszczeniu zbyt wilgotnym (np. łazienka) lub przelane. Szarą pleśń zwalczamy poprzez opryski odpowiednimi preparatami. Mocno porażone okazy lepiej wyrzucić, ponieważ choroba może się łatwo przenieść na inne rośliny doniczkowe w domu.
• Jeśli na roślinach pojawią się brunatne plamy z żółtym obrzeżeniem, może to być objaw suchej zgnilizny (to również choroba wywołana przez grzyby). W tym przypadku również stosujemy opryski.
• Szkodnikami, jakie najczęściej atakują kaktusy są nicienie żyjące w podłożu. Uszkodzone rośliny wolniej rosną, a nieraz nawet całkiem obumierają. Do walki z nicieniami można stosować preparaty do odkażania podłoża lub metody termiczne. Często na kaktusach mogą też pojawić się mszyce. Do walki nimi należy stosować odpowiednie preparaty. Jeśli szkodników jest niewiele, wystarczy usunąć je mechanicznie.
• Korzenie i pędy kaktusów atakują również wełnowce (żerujące na korzeniach lub na nadziemnej części rośliny) oraz tarczniki kaktusowce (te ostatnie pojawiają się najczęściej na kaktusach kolumnowych). Te szkodniki można zwalczać mechaniczne (czyszcząc korzenie, przy przesadzaniu wiosną, czyszcząc pęd i ciernie lub zdejmując z roślin owady za pomocą pędzelka lub patyczka). Duża ilość szkodników żerująca na kaktusach może spowodować zahamowanie ich wzrostu.
• Mikroskopijnej wielkości przędziorki żerują na pędach kaktusów, co objawia się przebarwieniem skórki rośliny na kolor rudy.
Gatunki kaktusów do domu
Istnieją setki gatunków i odmian kaktusów i bardzo wiele można uprawiać w domach. Niektóre pięknie kwitną. Oto najpopularniejsze z nich:
Opuncja drobnokolczasta (Opuntia mirodasys) to jeden z mniejszych gatunków opuncji do uprawy w domu. Ma charakterystyczne płaskie łodygi podzielone na człony i bardzo krótkie włoski zakończone ostrymi haczykami. Osiąga 50 cm wysokości. Jeśli zakwitnie, tworzy dużą ilość drobnych żółtych kwiatów; nieraz w domowych warunkach owocuje.
Opuncja figowa (Opuntia ficus) osiąga znacznie większe rozmiary, może dorosnąć nawet do kilku metrów, więc należy się dobrze zastanowić przed jej zakupem. Nadaje się do dużych pomieszczeń. Kwitnie na żółto i ma jadalne owoce. To właśnie ten gatunek można spotkać w krajach śródziemnomorskich.
Echinopsis subdenudata, zwany potocznie lilią wielkanocną, to gatunek dorastający do kilkunastu centymetrów wysokości o kulistym kształcie i pokryty mnóstwem malutkich cierni. Wydaje dużo roślin potomnych. Kwitnie na biało, a jego kwiaty przyjemnie pachną i są osadzone na zadziwiająco długich pędach. A do tego, otwierają się nocą!
Mammilaria to rodzaj, do którego zalicza się mnóstwo gatunków łatwych w uprawie. Mają kształt kulisty lub cylindryczny. Te kaktusy nie mają żeber, ale wytwarzają brodawki, na których wyrastają ciernie (grube lub cienkie). Niskim wzrostem (kilkanaście cm) charakteryzuje się np. Mammilaria gracilis; nadaje się on nawet do postawienia na biurku w jasnym gabinecie lub do niskiego, otwartego słoja. Rośnie wolno, łatwo się sam rozmnaża, ponieważ tworzy wiele odnóżek. Kwitnie na bladożółto. Natomiast ciemnoróżowe drobne kwiatki pojawiają się na gatunku Mammillaria albilanata, który ma cylindryczny kształt i delikatne, nie kłujące ciernie. Ten kaktus również osiąga kilkanaście cm wysokości.
Aylostera albipilosa również świetnie zmieści się na półce, regale lub parapecie. Ma skórkę pokrytą gęsto dużą ilości cierni. Warto go jednak uprawiać ze względu na małe wymagania i piękne, dość duże, pomarańczowe kwiaty.
Astrofytum (Astrophytum) do rodzaj kaktusów pochodzących z Meksyku. Mają one wyraźnie żebrowane pędy i początkowo są kuliste, a po kilku latach wydłużają się. Zależnie od gatunki kwitną na żółto lub czerwono. Ich kwiaty są duże.
Echinocactus grusonii - jego nazwa rodzajowa pochodzi o łacińskiego słowa echinus, oznaczającego jeża. Ta roślina ma mnóstwo dużych, długich (nawet 5 cm długości) ostrych kolców i bardzo regularny, kulisty kształt. Dorasta nawet do 1 metra wysokości i osiąga średnicę nawet 80 cm. Jego pęd jest wyraźnie żebrowany. Z wiekiem lekko się wydłuża. Bywa nazywana potocznie fotelem teściowej.
Ferokaktus również ma ostre ciernie i kulisty kształt pędu. Jego żółte, różowe lub czerwone kwiaty są wydłużone i pojawiają się na starszych okazach. Rozwijają się w ciągu dnia, więc nie trzeba czuwać w nocy, by je podziwiać.
Notokaktus (Parodia) - kaktusy z tego rodzaju pochodzą z Ameryki Południowej i mają wyrazisty, mocno żebrowane pędy. Mają dużo jasnych, mocno czepiających się cierni i zwykle są kuliste. Szeroko otwierające się kwiaty mogą być czerwone, pomarańczowe albo żółte. Gatunki z tego rodzaju latem nie powinny być narażone na mocno świecące promienie słońca.
Echinocereus to grupa kaktusów o wydłużonym, walcowatym pędzie. Po wielu latach potrafią osiągać duże rozmiary, nawet 1 m wysokości. Nazwa tych kaktusów pochodzi nie tylko od łacińskiego słowa echinus (jeż), ale też od słowa cereus, oznaczającego świecę. Echinocereusy kwitną po kilkumiesięcznym okresie spoczynku, zależnie od gatunku na fioletowo, pomarańczowo lub czerwono. Gatunkami, które można uprawiać w domu są m.in. Echinocereus triglochidiatus (gatunek częściowo mrozoodporny), E. viereckii i E. mojavensis.
Selenicerus wielkokwiatowy, czyli Królowa Jednej Nocy (Selenicereus grandiflorus) to jeden z najpiękniejszych, najbardziej tajemniczych gatunków kaktusów; jest oryginalny, bo potrafi wytworzyć nieziemsko wyglądające kwiaty osadzone na bardzo długich pędach i wydzielające przyjemny, waniliowy zapach. Niestety, te kwiaty rozwijają się tylko w nocy i są efektowne tylko kilka godzin. Za to w dzień możemy cieszyć się ciekawym pokrojem rośliny -pędy królowej jednej nocy są długie, wiąskie i sztywne. Pokrywają je żółte ciernie. Pędy zwisają z doniczki lub wspinają się po podporach. Selenicerus dorasta do 5 m długości.
