Wyroby ceramiczne z Bolesławca są na tyle charakterystyczne, że każdy miłośnik rodzimego designu od razu je rozpozna. Historia ceramicznego rzemiosła w tym mieście jest bardzo długa i rozpoczyna się jeszcze w średniowieczu. Przez wieki wygląd naczyń istotnie się zmieniał, a kolory i wzory, które podziwiamy dzisiaj, kształtowały się od XIX wieku.
Od Stanów Zjednoczonych po Daleki Wschód - ceramika z Bolesławca jest znana na całym świecie. Ponadto stanowi jeden z polskich towarów eksportowych. Warto chociażby wspomnieć, że w 2017 roku polska para prezydencka podarowała serwis kawowy z Bolesławca księciu Williamowi i księżnej Kate z Wielkiej Brytanii. Choć Polska wznowiła bolesławiecką produkcję po 1945 roku, historia zakładów na Dolnym Śląsku jest znacznie dłuższa.
Dlaczego akurat Bolesławiec?
Początki Bolesławca to epoka książąt piastowskich - pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi prawdopodobnie z ok. 1194 roku. W XIII wieku gród otrzymał prawa miejskie. Pod koniec XIV wieku trafił pod panowanie czeskie, później zaś niemieckie - od Habsburgów po Królestwo Prus i zjednoczone Cesarstwo. Z tego okresu pochodzi zresztą nazwa miasta Bunzlau, a od niej jedno z określeń produkowanej tu ceramiki - buncloki.
Badania archeologiczne potwierdzają, że w Bolesławcu produkowano ceramikę na pewno już w XIV wieku. Dlaczego właśnie tutaj? Powód jest prosty: bogate pokłady dobrej jakościowo gliny w okolicach rzeki Bóbr i Kwisy. Glina ta, zwana szkliwem ziemnym i bogata w tlenki glinu oraz krzemu, w procesie produkcji nadaje ceramice brunatny kolor.
Ewolucja form i wzorów
W XVII i XVIII wieku w Bolesławcu wytwarzano przede wszystkim dobrej jakości kuliste naczynia z charakterystycznym żeberkowaniem - a więc skośnymi bądź poprzecznymi prążkami. Były to głównie cenione naczynia do picia wina i piwa, później zaś też m.in. mleczniki, niewielkie dzbanki czy kałamarze. Tak zwana stara ceramika bolesławiecka, czyli właśnie z tego okresu, wyróżniała się również cynkową oprawą. W połowie XVIII wieku wprowadzono natomiast nowy sposób dekorowania: na brązowe naczynia doklejano białe nakładki z biskwitu, a na nich - za pomocą specjalnych matryc - wyciskano ozdobne motywy roślinne, zwierzęce czy heraldyczne.
Bardzo ciekawym momentem dla Bolesławca było powstanie tzw. Wielkiego Garnca w 1753 roku. Gigantyczne naczynie miało aż 2 metry wysokości oraz pojemność 2000 litrów. Szybko stało się też wizytówką miasta - zwłaszcza że uznawano Garniec za największe naczynie na świecie.
Wiele istotnych zmian przyniósł XIX wiek. To właśnie w tym okresie mistrz Johann Gottlieb Altmann zaczął produkować naczynia z białej glinki. Tę zaś - ze względu na wielką popularność porcelany - zaczęto wykorzystywać w drugiej połowie XIX wieku. Taki materiał bazowy doskonale nadawał się do malowania i właśnie wtedy wprowadzono w Bolesławcu tzw. stempelkową metodę zdobienia. Za pomocą gąbki na białą powierzchnię nanoszono kropki i inne, drobne, powtarzalne motywy dekoracyjne - tak charakterystyczne dla ceramiki z Bolesławca także dziś.
Na przełomie XIX i XX wieku - wraz z popularnością secesji - doszły bardziej wymyślne kształty, takie jak chociażby pawie oczka. Jednocześnie ukształtowała się znana również współcześnie kolorystyka, a więc głównie biała i kremowa baza z kobaltowymi zdobieniami. Warto też odnotować, że w 1897 roku w Bolesławcu powstała Zawodowa Szkoła Ceramiki. Z czasem rozwijano techniki zdobienia. Pojawiły się m.in. szkliwo zaciekowe czy malatury rożkiem. W okresie międzywojennym istotny wpływ miała zaś stylistyka art déco.
Epoka polska
II wojna światowa przyniosła istotne zmiany dla miasta i dla działających w nim zakładów ceramicznych. Przede wszystkim od 1945 roku Bolesławiec znalazł się w granicach Polski. Postanowiono przy tym reanimować tradycje ceramiczne zaburzone przez wojnę. Na Dolny Śląsk trafił Tadeusz Szafran, który miał się tym zająć, nawiązano również współpracę z Państwową Wyższą Szkołą Sztuk Pięknych. Powstał tu Zakład CPLiA, a jego pierwszym kierownikiem artystycznym była Izabela Zdrzałka, w której pracach widać nawiązania do sztuki ludowej Śląska.
Kolejną ważną datą jest rok 1980, kiedy powołano Zakłady Ceramiczne „Bolesławiec” (działające do dziś). Tradycje miasta kontynuuje także m.in. Manufaktura w Bolesławcu. Osoby zainteresowane lokalnym wytwórstwem mogą też zwiedzić działające w mieście Muzeum Ceramiki.
Współcześnie ceramika z Bolesławca cieszy się dużą popularnością zarówno w Polsce, jak i na całym świecie. Bardzo łatwo ją rozpoznać ze względu na typowy sposób dekorowania - kontynuujący metodę stempelkową. Jednocześnie kolory i wzory są na tyle różnorodne, że łatwo znaleźć coś dla siebie - od wersji bardziej ludowej po abstrakcyjne motywy geometryczne.
