Muzeum Śląskie ma bogatą i trudną historię, tak jak i sam Śląsk. Budynek, rozebrany w czasie wojny, dziś jest multimedialną przestrzenią, w której spotykają się tradycja i nowoczesność.
Nowy kompleks budynków Muzeum Śląskiego, znajdujący się na terenie dawnej Kopalni Węgla Kamiennego "Katowice", wraz z innymi powstałymi tutaj instytucjami tworzy Strefę Kultury – nowe centrum życia kulturalnego Katowic. Było i jest jednym z najnowocześniejszych obiektów Europy oraz wizytówką całego regionu. Od początku istnienia instytucja stawia sobie za cel dbanie o dziedzictwo Śląska, jego intelektualny i artystyczny dorobek oraz bogatą tradycją wielokulturowości.
Jaka jest historia Muzeum Śląskiego?
W Muzeum Śląskim odbija się jak w zwierciadle historia Polski i jej granic ustalonych w Traktacie Wersalskim. Instytucja powstała w okresie rodzącej się Polski i skomplikowanej sytuacji Śląska, o które bój toczyły dwa narody.
Górny Śląsk był łakomym kąskiem, regionem zasobnym w bogactwa mineralne. Po kolejnych powstaniach i plebiscytach decyzją Rady Ligi Narodów z 12 października 1921 roku w granicach Rzeczpospolitej znalazło się zaledwie 29% terytorium – niewielka, ale najgęściej zaludniona i najbardziej uprzemysłowiona jego część. Stolicą Górnego Śląska zostały Katowice. Od tej chwili muzeum stało się po części narzędziem politycznym w walce o udowodnienie, że korzenie Ślązaków są w Polsce. Słowem, o podkreślenie polskości Śląska.
Czy Muzeum Śląskie przetrwało wojnę?
W 1924 roku powołano Towarzystwo Muzeum Ziemi Śląskiej, którego zadaniem było gromadzenie pamiątek kultury materialnej i duchowej wytworzonych na Śląsku. Oficjalnie Muzeum Śląskie otwarto 23 stycznia 1929 roku. Wtedy jeszcze nie miało własnej siedziby. Pierwsze wystawy udostępniono na piątym piętrze gmachu Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego.
Budowa właściwego gmachu rozpoczęła się dopiero w 1936 roku. Uroczyste otwarcie siedziby Muzeum Śląskiego miało odbyć się wiosną 1940 roku. Tymczasem w 1941 roku hitlerowskie Niemcy uznały, że obiekt należy rozebrać. Wszystkie artefakty przewieziono do tworzącego się muzeum w Bytomiu. W 1945 roku w miejscu jednego z najnowocześniejszych gmachów muzealnych ówczesnej Europy pozostały tylko fundamenty. W drugiej połowie lat 70. zaczęły pojawiać się głosy, żeby wskrzesić instytucję i zbudować nową siedzibę muzeum. Ostatecznie plan został zaakceptowano dopiero w 1984 roku.
Kto zaprojektował przedwojenny budynek Muzeum Śląskiego?
W okresie przed II wojną światową Katowice szybko się rozwijały. Miasto zapełniało się modernistycznymi budynkami. Rozumiało się samo przez się, że w tym samym stylu będzie również nowy gmach muzeum. Projekt powierzono Karolowi Schayerowi, który całkowicie zerwał z dotychczas uświęconą tradycją budownictwa muzealnego jako ozdobnego "pałacu sztuki". W architekturze gmachu wyraźnie było widać fascynację architekta modernizmem i funkcjonalizmem. Schayer miał tę umiejętność, że efektowne i nowoczesne bryły tworzył za pomocą kilku prostych brył geometrycznych.
Monumentalny budynek został opisany na planie litery "H" (jedni widzieli w tym kształcie samolot, inni orła w locie). Utworzono go z trzech brył: siedmiopiętrowego korpusu i dwóch czterokondygnacyjnych skrzydeł. Południowe, frontowe skrzydło miało mieścić przestrzenie reprezentacyjne: Salę Powstań Śląskich, salę kinową, bibliotekę, gabinety dyrekcji, ale i strefę wejścia: szatnie, kasy, kawiarnię. W nieco mniejszym, tylnym skrzydle północnym umieszczono magazyny i mieszkania dla pracowników. Natomiast długi na 80 metrów korpus zajęły sale wystawowe.
Konstrukcję gmachu stanowił stalowy szkielet, który idealnie spełniał potrzeby muzeum, bo otwarte sale wystawowe o olbrzymiej kubaturze i dobrze doświetlone można było dowolnie kształtować. Dodatkowo fragment korpusu muzeum uniesiono na słupach.
Elewacja pozostała gładka, żeby podkreślić geometrię muzeum. Przyziemie gmachu wyłożono granitem, a wyższe piętra piaskowcem. Wyjątek stanowiła strzelista fasada muzeum ozdobiona płaskorzeźbami autorstwa Stanisława Szukalskiego. W pionowych płycinach na elewacji przedstawił on górnika z kilofem oraz trzy Ślązaczki. W wielopiętrowym budynku zainstalowano przesuwane ściany, windy oraz uruchamiane za pomocą fotokomórek schody ruchome, co było jak na tamte czasy technologiczną nowinką.
Kto zaprojektował obecny budynek Muzeum Śląskiego?
Jesienią 2006 roku ogłoszono międzynarodowy konkurs architektoniczny na projekt nowego budynku. Muzeum miało powstać na terenie dawnej Kopalni Węgla Kamiennego "Katowice", w sąsiedztwie słynnej hali Spodek, naprzeciwko kampusu wyższych uczelni, w samym centrum miasta. Nowoczesna architektura miała być zestawiona z resztkami budynków, które uratowały się po bogatej historii kopalni.
W 2011 roku rozpoczęła się budowa gmachu wg pomysłu austriackiej pracowni Riegler Riewe Architekten z Grazu. Projekt nawiązuje do przemysłowej historii Śląska i nie ingeruje w krajobraz - większa część kompleksu znajduje się pod ziemią. Na powierzchni pozostały nieliczne ceglane zabytki oraz 40-metrowa wieża szybu, do której dobudowano panoramiczną windę. Pozwala ona zwiedzającym dotrzeć do górnej platformy, skąd rozciąga się widok na całe miasto. Przy wieży powstały pawilony z mlecznego szkła, które w nocy są oświetlone niczym lampiony.
Oficjalnie Muzeum Śląskie rozpoczęło działalność w 2015 roku. Znajduje się przy ul. Tadeusza Dobrowolskiego 1.
Jakie wystawy stałe można zobaczyć w Muzeum Śląskim?
Ekspozycje w Muzeum Śląskim zrobią wrażenie na każdym. Na głębokości 14 metrów pod ziemią zebrano ponad 118 000 eksponatów, które obejmują etnografię, archeologię, sztukę i fotografię. Żeby dokładnie zwiedzić je wszystkie, trzeba poświęcić co najmniej kilka godzin.
Czyje obrazy można obejrzeć w "Galerii polskiej sztuki nowoczesnej 1800–1945"?
Na ekspozycji zgromadzono malarstwo impresjonistów, symbolistów, ekspresjonistów. Jest tu młodopolska nastrojowość i etnofilia. École de Paris, awangardyzm, tradycjonalizm, koloryzm, art déco i katastrofizm. Wystawa opowiada o polskim życiu artystycznym w okresie zaborów i w epoce Drugiej Rzeczypospolitej.
Znajdują się tu prace takich mistrzów, jak Józef Chełmoński, Artur Grottger, Tadeusz Makowski, Jacek Malczewski, Jan Matejko, Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański, Tadeusz Kantor, Zdzisław Beksiński i Magdalena Abakanowicz.
Jakich artystów można zobaczyć w "Galerii plastyki nieprofesjonalnej"?
W tej części muzeum pokazane są prace śląskich twórców, którzy poruszali tematy specyficzne dla swojego regionu. Kuratorzy osnuli tę ekspozycję wokół metafory szybu kopalnianego. Pierwsza część odnosi się to tego, co pod ziemią, architektury kopalni, kopalnianych chodników, ciężkiej pracy górników.
Druga część dotyczy tego, co na powierzchni. Wywieszone tu obrazy przywołują to, co swojskie, znane: dom, rodzina, przydomowy ogródek. To, co utrwalone w pamięci, we wspomnieniach.
Trzecia część nawiązuje do wieży wyciągowej, strzelającej wprost do nieba i poświęcona jest duchowości, religii, legendzie. Na wystawie zobaczymy m.in. prace Bronisława Krawczuka (Skarbnik rzeźbi świętą Barbarę), Pawła Wróbla (mały obraz ukazujący darzone na Śląsku wielkim sentymentem ogródki działkowe) czy grupy Gwarek 58. Odnajdziemy tu również rzeźby Franciszka Kurzei.
O czym opowiada wystawa "Światło historii. Górny Śląsk na przestrzeni dziejów"?
Tematem tej ekspozycji jest Górny Śląsk od czasów najdawniejszych do przełomu ustrojowego 1989 roku. Na wystawę składa się ponad 800 oryginalnych eksponatów, materiały audiowizualne i bogata oprawa scenograficzna. Wchodząc do symbolicznej przestrzeni kopalni, podążamy szlakiem wytyczonym przez historię - zobaczymy, jak kształtował się krajobraz Śląska w czasie industrializacji i co determinowało charakter Ślązaków.
Nie ominą nas również tematy drażliwe i bolesne, takie jak niemieckie dziedzictwo kulturowe i społeczne, dylematy towarzyszące plebiscytowi, przymusowa służba Górnoślązaków w Wehrmachcie.
Ekspozycja jest podzielona na dziewiętnaście przestrzeni ułożonych w sposób chronologiczno-tematyczny. Wystawa kończy się prezentacją superszybkiego procesora przemysłowego opracowanego w Bytomiu, który jest tutaj alegorią dynamicznych zmian, jakie od zawsze zachodziły i zachodzą na Górnym Śląsku.
Jakie średniowieczne dzieła można zobaczyć w "Galerii śląskiej sztuki sakralnej"?
Wystawa prezentuje skarby śląskiej rzeźby, malarstwa i rzemiosła artystycznego z czasów średniowiecza i epoki nowożytnej. Wbrew temu, co mogłaby sugerować jej nazwa, obejmuje nie tylko dziedzictwo sztuki sakralnej, ale także obiekty kultu występujące na terenie Górnego Śląska, choć niekoniecznie w tym miejscu powstałe.
Wejście do galerii poprzedzają dwa wizerunki świętej Barbary, głównej patronki archidiecezji katowickiej i górników. Ważną część kolekcji zajmują dzieła z epoki baroku, który przyniósł temu regionowi wielki rozkwit sztuki i kultury, głównie na Dolnym Śląsku, gdzie powstały zabytki na skalę europejską.
Jakie są wystawy czasowe w Muzeum Śląskim?
Co pokazuje "Polana" Lech Majewski?
Artysta malarz, reżyser filmowy i teatralny, twórca videoartów, scenarzysta, producent, poeta i prozaik - Lech Majewski, artysta totalny pochodzący z Katowic, stworzył własny język wypowiedzi artystycznej, w którym przewijają się mity. Jego dorobek jest ceniony na całym świecie. Znany jest z takich filmów, jak Wojaczek, Angelus, Ogród rozkoszy ziemskich czy Dolina Bogów.
Polana Lecha Majewskiego to intrygująca instalacja artystyczna, złożona z dwóch wideo-artów oraz specjalnie zaaranżowanej przestrzeni. To dyptyk składający się z dwu niezależnych opowieści o skrajnie odmiennej dynamice i estetyce. Choć różne, zdają się obrazować ten sam tajemniczy, niepokojący wątek. Bohaterowie owych historii tkwią w onirycznym transie. Wydaje się, że łączy ich nieświadomość nadciągającej katastrofy. Nie spodziewają się tego, co wydarzyć się musi. Ta ucieczka w celebrację życia tylko pozornie oddala to, co nieuchronne. Majewski zwraca uwagę, że współczesna technologia zmieniła zasadniczo podejście do naznaczonej śmiertelnością ludzkiej egzystencji. Pojawił się kult młodości i spełnienia. Wspominanie o śmierci jest odrzucane, niechciane, przemilczane.
Wystawa potrwa do 06.10.2024 roku.
O czym są fotografie Jadwigi Janowskiej?
Jadwiga Janowska (ur. 1994, na Śląsku) jest absolwentką Instytutu Twórczej Fotografii Uniwersytetu Śląskiego w Opawie (Republika Czeska). Obecnie wykłada na Wydziale Sztuki na Uniwersytecie Jana Długosza w Częstochowie. Należy do kolektywu Hydroza.
Cykl „False flag” artystki to projekt fotograficzny o subiektywizowaniu symboli. Janowska nawiązuje do historii gliwickiej radiostacji, wykorzystując archiwalne fotografie wykonane w czasie budowy masztu i następnie przedstawia jego współczesne oblicze. False flag Jadwigi Janowskiej wskazuje, że symbol danej przestrzeni jest z jednej strony czymś stałym, a z drugiej najbardziej subiektywną rzeczą w mieście.
Wystawa potrwa do 30.06.2024 r.
Jakie fotografie pokazuje wystawa "Fotoplastikon - Paryż Chopina"?
Fotografie wykonane przez Édouarda Denisa Baldusa i Alberta Mansuya przeniosą nas za pośrednictwem techniki stereoskopii do dziewiętnastowiecznego Paryża. Pozwolą poczuć atmosferę miasta, które zostało wybrane do życia przez jednego z najwybitniejszych polskich artystów - Fryderyka Chopina.
Chopin zmarł w 1849 roku, w okresie gdy fotografia dopiero raczkowała, więc nie zachowało się zbyt wiele wizerunków ówczesnego Paryża. Wystawa w fotoplastykonie ukazuje widoki miasta, które otaczały kompozytora, jednak należy pamiętać, że w latach 1852–1870 stolica Francji przeszła wielką przebudowę, nadzorowaną przez Georges’a-Eugène’a Haussmanna, a scenerie oglądane przez Chopina uległy przeobrażeniu.
Wystawa potrwa do 04.08.2024 roku
Co poza wystawami jest w Muzeum Śląskim?
Pod ziemią znajduje się trzykondygnacyjny garaż na 232 miejsc, sala audytoryjna na 320 miejsc, biblioteka, sale edukacyjne i konferencyjne oraz imponująca przestrzeń ekspozycyjna o wysokości 12,5 metrów, nazwana holem centralnym. Muzeum Śląskie sprzedaje tzw. wspólne bilety umożliwiające również zwiedzanie Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. We wtorki wstęp wolny.
