Osiedle Jazdów to zielona enklawa w centrum Warszawy. Losy kolonii domków fińskich nadal są niepewne, choć to prawdziwy unikat na skalę Polski.
Kolonia 90 domków fińskich powstała tuż po zakończeniu II wojny światowej na skarpie wiślanej na tyłach Parku Ujazdowskiego w Warszawie. 25 czerwca 1945 r. rozpoczęto montaż konstrukcji domków, który zakończono już 1 sierpnia - o ironio - w pierwszą rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego. Było to pierwsze powojenne osiedle mieszkaniowe na zniszczonej lewobrzeżnej części miasta, która borykała się z brakiem mieszkań. Niewielkie budynki pochodziły z reparacji wojennych, jakie Finlandia była zmuszona zapłacić na rzecz Związku Radzieckiego po przegranej w II wojnie światowej (stąd nazwa domków). Domki fińskie były pakietem pomocowym Związku Radzieckiego dla zniszczonego miasta i rajem na tle ruin.
Skąd pochodzą domki fińskie?
Wbrew nazwie wcale nie z Finlandii. Domki fińskie z gotowych, drewnianych prefabrykowanych elementów po raz pierwszy pojawiły się w Szwecji w latach 30. XX wieku. Osiedla powstawały w odpowiedzi na niedostatek mieszkaniowy. Finowie szybko podjęli ten pomysł, a jednocześnie ulepszyli konstrukcję domków. Dzięki temu budynki powstawały w jeszcze krótszym czasie oraz niższym kosztem. Do tej pory domy fińskie są cenione za funkcjonalność, trwałość, piękny wygląd i łatwość montażu. Świetnie prezentują się zarówno w scenerii miejskiej, jak i na działkach letniskowych. W gotowym budynku można zamieszkać już w trzy miesiące od dnia rozpoczęcia montażu modułów.
Współcześni architekci niejednokrotnie czerpią inspiracje z domków fińskich, udoskonalając je pod kątem ochrony środowiska naturalnego. Obiekty tego typu są również oferowane przez firmy, które specjalizują się w budownictwie modułowym.
Architektura domków fińskich na osiedlu Jazdów w Warszawie
Domki fińskie na Osiedlu Jazdów wykonywano z drewnianych prefabrykatów, które były na tyle lekkie, a montaż tak nieskomplikowany, że mogły je zmontować samodzielnie zaledwie trzy osoby. Domki budowano na niewysokiej podmurówce, a większość była podpiwniczona. Dachy wszystkich domków były kryte bituminą (smołą) - do dzisiaj belki na strychu są tak mocne i niezniszczone, że mogłyby z powodzeniem przeżyć kolejne 80 lat.
Dwupokojowe domki (pokój dzienny, sypialnia, kuchnia z jadalnią, wmontowana w ścianę spiżarnia) były bardzo widne. Wszystkie szczegóły - dobrze przemyślane, ergonomiczne i funkcjonalne. Metalowe części domków, jak okucia, zawiasy, klamki, produkowano seryjnie w Finlandii, jedynie instalacje elektryczne były pochodzenia krajowego.
Mieszkańcy Osiedla Jazdów
Pierwszymi mieszkańcami domków na Jazdowie byli pracownicy Biura Odbudowy Stolicy, więc zakładano, że budynki będą miały charakter prowizoryczny dopóki instytucja nie będzie już potrzebna (nie trwało to długo, ostatecznie została zlikwidowana w 1950 roku). Z czasem na Osiedlu Jazdów zamieszkali artyści. Wśród nich satyrycy Maria Czubaszek i Jan Pietrzak czy aktorka Barbara Wrzesińska. Poeta, dramaturg i satyryk Jonasz Kofta napisał tu tekst piosenki "Radość o poranku".
Los Osiedla Jazdów
O tym, że domki na Osiedlu Jazdów w Warszawie miały być tymczasowe, przypomniano sobie w 1967 roku - ruszyła wtedy budowa ambasady francuskiej przy u. Pięknej 1, a wraz z nią podjęto decyzję o wyburzeniu kilkudziesięciu fińskich domków. Ten sam los dotknął kolejnych kilkanaście, gdy w latach 1968-1974 budowano Trasę Łazienkowską.
W 2005 roku naprzeciwko ambasady francuskiej rozpoczęto budowę ambasady Niemiec i znowu zniknęło kilkanaście domków. Drugie zagrożenie dotyczące istnienia Osiedla Jazdów pojawiło się w roku 2011 i praktycznie od tego czasu niezmiennie trwa batalia w sprawie uratowania budynków. W latach 2011-2014 wokół Osiedla Jazdów toczyły się burzliwe dyskusje, a odpowiedzią na nie był obywatelski bunt przeciwko zniszczeniu tego miejsca.
W tym samym 2011 roku powstała oddolna inicjatywa Otwarty Jazdów (jazdow.pl, facebook.com/jazdow) - organizacja pozarządowa zrzeszająca blisko 30 innych grup działających na terenie Osiedlu Jazdów i prowadząca ogólnodostępne działania społeczne, kulturalne, edukacyjne, artystyczne. Instytucja prowadzi swoją działalność do dziś. W sierpniu 2024 roku zorganizowała ona 5. Festiwal Otwarty Jazdów.
Obecnie na Jazdowie jest 27 domków fińskich, w tym jeden spalony.
Zdjęcie wprowadzające: Adrian Grycuk
