W nowoczesnych domach znajduje się przynajmniej jeden z ich mebli lub lamp. Klasycy architektury i wzornictwa zawładnęli światem designu począwszy od XX wieku. Pionierami byli Skandynawowie i Włosi. To właśnie im poświęcony jest ten dzień!
"Architekturę można określić jako sztukę i naukę projektowania budynku o cechach piękna, geometrii, siły emocjonalnej i duchowej, treści intelektualnych i złożoności, solidności konstrukcji, wygodnego planowania, wielu zalet różnych rodzajów, trwałych materiałów, o przyjemnej kolorystyce i dekoracjach, spokoju i dynamizmie, dobrych proporcjach i akceptowalnej skali" – tyle jeśli chodzi o definicję Oxford Dictionary of Architecture.
Architektura w pierwszej chwili kojarzy się z projektowaniem budynków, ale to również planowanie miast, osiedli i wsi, włączanie ich w istniejącą naturę i infrastrukturę. Pojęcie architektury obejmuje urbanistykę i ruralistykę. Architekturę krajobrazu, projektowanie budynków, wnętrz, przedmiotów. Architektura tworzy poczucie miejsca, wzbogaca nasze życie i łączy z przyrodą.
Światowy Dzień Architektury ustanowiony został przez Międzynarodową Unię Architektów, święto to kierowane jest do wszystkich osób związanych z architekturą oraz jej entuzjastów.
Arne Jacobsen - do czego porównał swoje krzesła?
Duński architekt i projektant (1902-1971) został zapamiętany z przełomowego wkładu w funkcjonalizm w architekturze. Jego meble i projekty przemysłowe charakteryzują się konturowymi i organicznymi liniami (co widać chociażby w jego fotelu Egg). Zrewolucjonizował język współczesnego designu, tworząc projekty kompletne, w których ważny był każdy szczegół. Gdy projektował dom, potrafił również opracować łyżeczki do zestawu sztućców albo wybrać gatunki ryb do stawu tak, by komponowały się z otoczeniem.
Pewna anegdota mówi, że jako dziecko Arne Jacobsen pomalował na biało wiktoriańską tapetę. Jego decyzja może dziś wydawać się powszechna, ale na początku XX wieku białe ściany nie były jeszcze w modzie. Od samego początku Arne Jacobsen wyprzedzał swoje czasy. Ale w obejściu był trudnym człowiekiem, sarkastycznym, wymagającym, a jednak wrażliwym.
Chciał zostać malarzem-pejzażystą, ale ojciec przekonał go, że architektura jest rozsądniejszym wyborem. Coś zostało jednak z jego młodzieńczej pasji, bo swoje wizje ożywiał drobiazgowymi, ręcznie malowanymi szkicami akwarelowymi. I coś zostało z jego wyjątkowego postrzegania natury, co udowodnił w takich projektach, jak krzesło Ant czy fotel Swan.
Gdy poproszono, żeby powiedział, co go inspiruje, co miało wpływ na jego pracę, co go fascynuje, powiedział: "Proporcje są tym, co sprawia, że stare greckie świątynie są klasyczne w swoim pięknie. Są jak ogromne bloki, z których powietrze zostało dosłownie wydrążone między kolumnami".
Eero Saarinen - z czym eksperymentował?
Fiński architekt i designer (1910-1961) był twórcą zindustrializowanego stylu międzynarodowego w projektowaniu wnętrz, choć korzystał w swojej twórczości również z doświadczeń europejskiego modernizmu.
Chętnie eksperymentował z różnymi materiałami: betonem czy włóknem szklanym i gumą piankową albo z materiałów samochodowych (skonstruował szyby zdolne do odbijania 70 proc. światła słonecznego). Cechą charakterystyczną jego projektów było również wykorzystanie porcelanowej emalii, którą nanosił na metalowe ściany.
W 1955 roku zaprojektował kaplicę MIT w Cambridge, Massachusetts. Nie miała okien, a jedynie idealnie okrągły świetlik bezpośrednio nad ołtarzem. Z kolei w 1961 roku stworzył projekt terminalu JFK, który przypominał kształtem ptaka. Nawet jego najbardziej utylitarne części - tablica przylotów i odlotów, kasa biletowa, poczekalnia - zostały zaprojektowane tak, aby naśladować luksusowy mostek statku kosmicznego.
Jednocześnie tworzył meble w nurcie organicznym: na przykład kolekcję Tulip, która obejmowała krzesła boczne i podłokietniki, stoliki jadalne, kawowe i boczne, a także taborety (przypominające tulipana). Często oskarżano go o brak rozpoznawalnego stylu. Kontrargumentem Saarinena było to, że dostosowywał projekty do każdego indywidualnego klienta i dlatego nigdy nie były takie same.
Charles i Ray Eames - dlaczego stali się ikonami designu?
Charles i Ray Eames to najbardziej znane małżeństwo projektantów XX wieku, powszechnie szanowane i traktowane jak guru designu i jego mentorzy. Od momentu poznania się na uniwersytecie przez całe dalsze życie Charles i Ray tworzyli świetnie uzupełniający się team, tak w życiu prywatnym, jak i w pracy.
Zdefiniowali oni styl mebli "mid century modern" dzięki swoim organicznym, innowacyjnym projektom. Mieli znaczący wpływ na architekturę, projektowanie wystaw, fotografię, tworzenie filmów i produkcję.
Projekty Eamsów stały się ikonami designu, a ich historia jest częścią wielkiej historii wzornictwa. Wśród ich najważniejszych projektów znajdziemy krzesła z formowanej sklejki DCW (Dining Chair Wood) i DCM (Dining Chair Metal z siedziskiem ze sklejki) z 1945 roku. A Eames Lounge Chair Wood (LCW), gdzie Charles i Ray wykorzystali gięte drewno, zostało uznane przez krytyczkę architektury Esther McCoy za krzesło stulecia.
Ale nic tak nie podbiło świata designu jak fotel Eames Lounger and Ottoman. W latach 60-tych i 70-tych, a i teraz również, każdy gabinet dyrektora generalnego był niepełny, jeśli nie znajdował się w nim ten fotel. Charles zaprojektował go jako prezent urodzinowy dla swojego przyjaciela, reżysera filmowego Billy'ego Wildera, nagrodzonego Oscarem. Słynny projektant nie przypuszczał, że fotel będzie dziś tak bardzo pożądany. Chciał po prostu stworzyć przyjacielowi wygodny fotel, który miałby "chłodny wygląd dobrze używanej rękawicy pierwszego bazowego".
Dziś Eames Lounger and Ottoman zajmuje stałe miejsce w nowojorskim Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Jak na ironię, pierwszą reakcją Ray Eames na fotel było to, że wygląda "niewygodnie i nieelegancko".
Alvar Aalto - jaki ruch reprezentował?
"Błagam, nie zapominajcie, by się cieszyć!" – to najczęściej cytowane słowa Fina Alvara Aalto (1898-1976). Cieszył się w swoim kraju sławą, której pozazdrościłyby mu gwiazdy muzyki rockowej. Uwielbiał samoloty, nowoczesność. Niezwykła kreatywność i zabawa formą pozwoliła mu stać się jednym z pierwszych i najbardziej wpływowych przedstawicieli skandynawskiego modernizmu.
Opera w Essen jest jednym z bardziej znanych obiektów Aalto. Projekt z 1959 roku czekał aż 24 lata, oficjalnie budynek przywitał gości dopiero w 1988 roku - w tym czasie architekt już nie żył. Dach opery przypomina fortepian!
Najbardziej znane budynki fińskiego architekta miały być nie tylko funkcjonalne, ale także stanowić jedność z otaczającym krajobrazem czy zawierać elementy lokalnego folkloru. Gdy projektował budynek, dbał także o jej wyposażenie, które musiało być ściśle związane z całym projektem.
A propos wyposażenia: jednym z bardziej rozpoznawalnych projektów jest krzesło Paimio, znane również jako krzesło spiralne, którego siedzisko wykonane jest z jednego kawałka falistej wygiętej sklejki - w latach trzydziestych Aalto mocno angażował się w eksperymenty z drewnem, był znany ze swoich badań nad jego gięciem i kształtowaniem. Jego projekty sztaplowanych stołków, krzeseł, stołów i innych mebli są nadal produkowane przez Artek, firmę założoną przez Aalto i jego żonę Aino Aalto.
Ze słynnych mebli i akcesoriów należy ponadto wymienić stołki Stool 60, które można postawić jeden na drugim albo wazon Savoy, który przypomina mi pofałdowaną tkaninę.
Poul Henningsen - spec od lamp
Duński architekt, krytyk sztuki, filmowiec, publikujący pod inicjałami PH, uważany jest za ikonę designu. Poul Henningsen (1894-1967) całkowicie zmienił sposób, w jaki postrzegano źródła światła. Szukał sposobu na nadanie żarówce miękkiego, ciepłego światła, równocześnie pracując nad strukturą światła, cieniem i odbiciem. Był pierwszym duńskim ekspertem w dziedzinie teorii oświetlenia i projektantem, który prawdziwie połączył formę i funkcjonalność.
Lampa Karczoch powstała, gdy w 1958 roku Henningsen został poproszony o zaprojektowanie oświetlenia do tętniącej życiem nowej restauracji w Kopenhadze. Lampa, która przypomina karczocha, składa się z 72 pojedynczych miedzianych "liści". Całkowicie zakrywają one żarówkę, ale odbijają jej ciepły blask w każdym kierunku.
Do ikon designu należy również lampa wisząca PH 50, nazwana od inicjałów Poula Henningsena, która jest produkowana z niewielkimi zmianami do dziś przez Louis Poulsen & Co. Lampa ma klosz z warstwami o różnych rozmiarach i kształtach, po to aby kierować światło zarówno poziomo, jak i pionowo. Zdobiła sale uniwersytetów, restauracji i bibliotek w całej Europie i jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych projektów oświetleniowych Poula Henningsena. Dzięki PH 50 Henningsen był w stanie sfinansować swoje późniejsze prace. W sumie zaprojektował ponad 100 lamp.
Verner Panton - ten projektant lubił kolory!
Duński architekt i projektant Verner Panton (1926-1998) należy do grona najwybitniejszych i najbardziej innowacyjnych projektantów działających w drugiej połowie XX wieku. W trakcie swojej długiej kariery pozostawał wierny odważnym kolorom i geometrycznym formom i figurom. Meble znajdowały się zawsze w centrum jego twórczości - najbardziej znane to kultowe krzesło Cone Chair, Panton Chair i lampa Panthella, opracowane wspólnie z Vitrą.
Zadebiutował chyba najbardziej znanym krzesłem Panton (Panton Chair). Tym samym stał się autorem pierwszego mebla wykonanego z jednego kawałka plastiku! Genialny, futurystyczny projekt na zawsze wszedł do grona największych gwiazd wzornictwa. Produkowany był z różnych odmian tworzyw sztucznych – poliestru, poliuretanu, polistyrenu. Do historii wzornictwa przeszedł jako ten, który przeniósł charakterystyczną w latach 60. estetykę pop do domów. Psychodeliczne, jaskrawe barwy wykorzystywał w hotelach i wystawach.
W 1970 roku Verner Panton stworzył projekt Visiona II. Wnętrza wypełnione zostały organicznymi kształtami pionowych mebli wypoczynkowych wyrastających wprost ze ścian i sięgających sufitu. Meble w kształcie kul o jaskrawych barwach podkreślały psychodeliczne wnętrze, dla którego tłem były kolorowe światła. Projekt uznano za jeden z najważniejszych i najbardziej spektakularnych w drugiej połowie XX wieku.
Alessandro Mendini - co myślał o współczesnym designie?
Buntownik, prowokator. Odegrał dużą rolę w rozpowszechnianiu postmodernizmu oraz idei "banalnego designu", która demaskuje nijakość i brak wyrazu produkowanych przedmiotów. "Nie ma już oryginalności, a każdy nowo zaprojektowany obiekt to tylko kombinacja istniejących dekoracji, wzorów i powierzchni. Projektowanie to przeprojektowywanie" - mówił Alessandro Mendini (1931-2019) i te słowa są nadal bardzo aktualne.
Był bardzo krytyczny wobec społeczeństwa konsumpcyjnego i jednym z przedstawicieli "radykalnego designu", który jest wyrazem buntu we wzornictwie; meble traktowane są z dużą dawką ironii, mają mocne kolory i dużo zniekształceń.
Jego prace odwołują się do przekonania, że wszystko w sztuce już było. Manifestował swoje poglądy, korzystając z różnych form ekspresji – ozdabiał oraz modyfikował istniejące już projekty, czego przykładem jest chociażby fotel Proust. "Jest to romantyczny, barokowy mebel, z nieskończoną ilością wielokolorowych kropek ręcznie malowanych techniką puentylizmu. Te kropki pokrywają cały fotel, zarówno materiał, jak i drewniane ozdobniki. Jest to model przeprojektowany. Jest to tak naprawdę połączenie fotela mockantique z detalami z obrazu ogrodu francuskiego artysty Signac’a".
Jego projekty zakorzenione były w ścisłym związku między sztuką a projektowaniem. Widać w nich inspiracje światem literatury i światem obrazów, które towarzyszyły mu od dziecka. Był dyrektorem magazynów Casabella, Modo (który założył w 1977 roku i kierował nim do 1988 roku) i Domus. Wraz z bratem Francesco założył w 1989 roku Atelier Mendini. Współpracował z takimi firmami, jak Zanotta, Alessi, Swatch, Philips, Venni, Bisazza i Cartier.
Achille Castiglioni - jakie miał słabości?
Achille Castiglioni (1918-2002) był pionierem współczesnego włoskiego designu i jednym z najbardziej wpływowych z jego bohaterów. Mawiał: "Moja metoda polega na ciągłej redukcji. Proces ten trwa, dopóki nie znajdę głównego komponentu: kształtu lub cechy które spowodują, że projektowany przedmiot spełni swoją funkcję. Chcę móc powiedzieć: mniej już się nie da".
Zachwycały go zwykłe, codziennie używane przedmioty, których genialności nie dostrzegają już ich użytkownicy. Na przykład siedzisko traktora, które wykorzystał tworząc krzesło Mezzadro, samochodowy reflektor, który stał się bazą lampy Toio czy uliczna latarnia, którą zainspirował się, tworząc lampę Arco. Na zajęcia zjawiał się zawsze z nieodłącznym skórzanym neseserem, z którego jak królika z kapelusza wyciągał najprzeróżniejsze przedmioty: kalosze, proste zabawki mechaniczne.
Nałogowy palacz (całe mieszkanie usiane było popielniczkami), obsesyjny kolekcjoner (zbierał okulary o nietypowych kształtach, syfony do wody sodowej, turystyczne sprzęty, narzędzia kominiarskie), uwielbiał cukierki. Paolo Antonelli, kurator działu architektury i wzornictwa nowojorskiej MoMA, wspomina: "Był jak komik z czasów niemego kina: nerwowo gestykulujący, machinalnie palący jednego papierosa za drugim, niemogący usiedzieć w jednym miejscu, zabawny i nieco roztargniony".
Od 1944 roku Achille Castiglioni mieszkał, tworzył i uczył w XVIII-wiecznej mediolańskiej kamienicy przy Piazza Castello, naprzeciwko Palazzo Sforzesco. To tutaj zaprojektował aż 150 przedmiotów (dla tak znanych marek, jak Flos, Zanotta, Kartell, Alessi), za które dziewięć razy otrzymał Compasso d’Oro – najbardziej prestiżową włoską nagrodę w dziedzinie wzornictwa. Od kilku lat w zabytkowym budynku działa poświęcone Castiglioniemu muzeum – jedno z najlepiej zachowanych muzeów biograficznych, w którym niemal wszystkie rzeczy stoją tak jak za życia dizajnera. I, co ważne, można je dotykać.
Jego projekty wystawiane są w MoMA (Nowy Jork), Victoria and Albert Museum (Londyn), Kunstgewurbe Museum (Zurich), Staatliches Museum fur Angewandte Kunst (Monachium) i wielu, wielu innych.
Hans Wegner - z jakich mebli zasłynął?
Wśród duńskich projektantów mebli Hans J. Wegner (1914-2007) jest uważany za jednego z najbardziej kreatywnych, innowacyjnych i płodnych. Często nazywany mistrzem krzesła, Wegner stworzył ich prawie 500 w ciągu swojego życia - wiele z nich uważanych jest za arcydzieła. Reprezentuje połączenie doskonałego rzemiosła, które sprawiło, że duński design z połowy wieku stał się popularny na całym świecie.
W wieku zaledwie 14 lat rozpoczął naukę u duńskiego mistrza stolarskiego H. F. Stahlberga, a po 4 latach praktyki przeniósł się do Kopenhagi, gdzie uczęszczał do School of Arts and Craft. Wegner pracował cicho i konsekwentnie. Rzemieślnicze wykształcenie Wegnera sprawiło, że projektant pokochał i doskonale rozumiał drewno i jego właściwości. Z łatwością integrował wymagające techniki stolarskie z wyjątkową formą. Miękkie, płynne kształty, czystość formy, skrupulatnie dopracowane detale powodują, że projekty Wegnera są wciąż aktualne.
W 1943 roku otworzył własne biuro i zaprezentował krzesło Chinese, które wraz z krzesłem Round z 1949 roku stanowiło podstawę dla wielu jego późniejszych krzeseł. Projekty krzeseł Wegnera są znane na całym świecie, a jego krzesła CH24 Wishbone i CH25 są dumą duńskiego designu.
Jego kultowe krzesło Wishbone jest prawdopodobnie najbardziej znane i jest w ciągłej produkcji od 1950 roku. Wegner był częścią spektakularnego pokolenia, które stworzyło to, co dziś określa się mianem "złotego wieku" nowoczesnego duńskiego designu. "Wielu obcokrajowców pytało mnie, jak stworzyliśmy duński styl" - powiedział kiedyś Wegner. "A ja odpowiadałem, że był to ciągły proces oczyszczania i upraszczania - redukowania do najprostszego możliwego projektu czterech nóg, siedziska oraz połączonego oparcia i podłokietnika".
Philippe Starck - człowiek instytucja
Wśród niezapomnianych klasyków designu całkiem świadomie umieszczam współczesnego projektanta Philippe’a Starcka (ur. 1949 r.), który jest jednym z najbardziej znanych projektantów, i którego nazwisko zawsze wywołuje burzę emocji.
Począwszy od lat 80. znalazł się w centrum uwagi jako pierwszy projektant-gwiazda w historii designu. Podczas gdy czołowi przedstawiciele powojennego designu "chowali się" za swoimi projektami, Starck wychodzi z ukrycia, daje o sobie znać i "projektuje" własną osobę (jest niejako enfant terrible) - widać to najlepiej na jego stronie starck.com.
Jest projektantem wszechstronnym i bardzo płodnym. Współpracuje m.in. z taki markami gigantami, jak Alessi, Flos Kartell, Magis. Od codziennych przedmiotów (typu wyciskarka do soków), mebli i lamp, po mega luksusowe jachty, hotele, fantasmagoryczne miejsca spotkań oraz charakterystyczne turbiny wiatrowe - wciąż zaskakuje. "Wywrotowy, etyczny, ekologiczny, polityczny, humorystyczny... to właśnie w ten sposób widzę swoją rolę jako projektanta" - mówi projektant.
